Ano ang Sampung Utos? Ano nga ba ang kanilang itinuturo?

Si Moises ang nagsulat ng unang limang libro sa Bibliya na naglalarawan sa kapanganakan ng bayan ng mga Israelita maraming taon na ang nakararaan. Ang misyon ni Moises ay i-deliver ang bansang ito upang maging ilaw sa kaniyang mga karatig na bansa. Sinimulan ito ni Moises nang kaniyang pinamunuan ang mga Israelita (o ang mga Hudyo) upang kumawala sa pagiging alipin sa Ehipto. Ang rescue mission na ito ay kilala bilang ang Paskuwa–kung saan pinalaya ng Diyos ang mga Israelita sa paraan na itinuturo nito ang kalayaan ng sangkatauhan sa hinaharap. Ngunit ang misyon ni Moises ay hindi nasasara sa pamumuno sa mga Israelita upang kumawala sa pang-aalipin ng mga tiga Ehipto. Misyon din ni Moises na pamunuan at gabayan ang mga Israelita patungo sa bagong paraan ng pamumuhay. Kung kaya’t limampung araw matapos ang Paskuwa ng sumagip sa mga Israelita, pinamunuan sila ni Moises patungo sa Bundok Sinai (o Bundok Horeb) kung saan tinanggap nila ang mga Utos.

Ano nga ba ang mga utos na tinanggap ni Moises? Bagaman ang kumpletong mga Utos ay medyo mahaba, nang una ay nakatanggap si Moises ng lista ng mga moral na utos na isinulat mismo ng Diyos sa isang tablet na gawa sa bato, at ito ay kilala bilang ang Sampung Utos (o Decalogue). Ang Sampung ito ay ang bumuo ng buod ng mga Utos–ang moral na prerequisites bago ang iba–at ito na nga ang active na kapangyarihan ng Diyos upang manghikayat na mag-repent.

Ang Sampung Utos

Naririto ang Sampung Utos na isinulat ng Diyos sa bato at siyang naitala ni Moises sa Bibliya sa ilalim ng libro ng Exodo:

“Binigkas ng Diyos ang lahat ng salitang ito, na sinasabi, ‘Ako ang Panginoon mong Diyos na naglabas sa iyo sa lupain ng Ehipto, mula sa bahay ng pagkaalipin. Huwag kang magkakaroon ng ibang mga diyos sa harap ko. Huwag kang gagawa para sa iyong sarili ng inukit na larawan o ng anumang kawangis ng anumang nasa langit sa itaas, o ng nasa lupa sa ibaba, o ng nasa tubig sa ilalim ng lupa. Huwag mo silang yuyukuran, o paglingkuran man sila; sapagkat akong Panginoon mong Diyos ay Diyos na mapanibughuin, na aking pinarurusahan ang mga anak dahil sa kasamaan ng mga magulang hanggang sa ikatlo at ikaapat na salinlahi ng mga napopoot sa akin; ngunit pinagpapakitaan ko ng wagas na pag-ibig ang libu-libong umiibig sa akin at tumutupad ng aking mga utos. Huwag mong babanggitin ang pangalan ng Panginoon mong Diyos sa walang kabuluhan, sapagkat hindi pawawalang-sala ng Panginoon ang sinumang gumagamit ng kanyang pangalan sa walang kabuluhan. Alalahanin mo ang araw ng Sabbath, upang ingatan itong banal. Anim na araw kang gagawa at iyong gagawin ang lahat ng iyong gawain; ngunit ang ikapitong araw ay Sabbath sa Panginoon mong Diyos. Sa araw na ito ay huwag kang gagawa ng anumang gawain, ikaw o ang iyong anak na lalaki, ang iyong anak na babae, ang iyong aliping lalaki, ang iyong aliping babae, ang iyong mga baka, ang dayuhang nasa loob ng iyong mga pintuan; sapagkat sa loob ng anim na araw ay ginawa ng Panginoon ang langit at lupa, ang dagat, at lahat ng naroroon, at nagpahinga sa ikapitong araw; kaya’t binasbasan ng Panginoon ang araw ng Sabbath, at ginawa itong banal. Igalang mo ang iyong ama at ang iyong ina, upang ang iyong mga araw ay humaba sa lupaing ibinibigay sa iyo ng Panginoon mong Diyos. Huwag kang papatay. Huwag kang mangangalunya. Huwag kang magnanakaw. Huwag kang magiging sinungaling na saksi laban sa iyong kapwa. Huwag mong iimbutin ang bahay ng iyong kapwa; huwag mong iimbutin ang asawa ng iyong kapwa, o ang kanyang aliping lalaki o ang kanyang aliping babae, o ang kanyang baka, o ang kanyang asno, o ang anumang bagay ng iyong kapwa.’ Nang masaksihan ng buong bayan ang mga kulog at kidlat, ang tunog ng trumpeta at ang bundok na umuusok, ay natakot sila at nanginig, at sila’y tumayo sa malayo.” (Exodo 20:1-18)

Ang Pamantayan ng Sampung Utos

Sa panahon ngayon, madalas nating makalimutan na ang mga ito ay siyang mga utos. Hindi sila mga suggestions. Hindi rin sila rekomendasyon. Ngunit sa anong hangganan nga ba natin ito dapat sundin? Ang mga sumusunod ay siyang dumating bago ang pagbibigay ng Sampung Utos.

“Si Moises ay umakyat tungo sa Diyos, at tinawag siya ng Panginoon mula sa bundok, na sinasabi, ‘Ganito ang sasabihin mo sa sambahayan ni Jacob, at sasabihin mo sa mga anak ni Israel: Kaya’t ngayon, kung tunay na inyong susundin ang aking tinig at tutuparin ang aking tipan, kayo ay magiging aking sariling pag-aari na higit sa lahat ng bayan; sapagkat ang buong daigdig ay akin.’” (Exodo 19:3,5)

Ito ay ibinigay pagkatapos ng Sampung Utos.

“Kanyang kinuha ang aklat ng tipan, binasa sa pandinig ng bayan, at kanilang sinabi, ‘Lahat ng sinabi ng Panginoon ay aming gagawin, at kami ay magiging masunurin.” (Exodo 24:7)

Atin itong lubos na pag-isipan. Minsan sa aking mga exams sa paaralan, nagbibigay ang aming guro ng multiple questions (para sa 20 na halimbawa) ngunit ire-require niya lamang na sagutan ang iilang mga tanong. Halimbawa, pwede tayong mamili ng 15 na taong sa loob ng 20 upang sagutan. Halos ang lahat ng mga estudyante ay pipiliin ang 15 na pinakamadaling mga tanong upang kaniyang sagutan. Sa ganitong paraan ay para bang dinalian ng guro ang exam.

Maraming tao ang nagtatrato sa Sampung Utos sa parehong paraan. Iniisip nila na ang Diyos, matapos ibigay ang Sampung Utos, ay nagsasabing, “Atimin niyong gawin ang pinakamadaling anim mula sa sampung ito.” Ganito tayo mag-isip dahil instinctively nating ini-imagine ang Diyos na binabalanse ang ating mga ‘magagandang gawain’ laban sa ating mga ‘masasamang gawain’. Kapag ang ating magagandang merits ay mas mabigat o nagkakansela sa ating mga masasamang pag-uugali, tayo ay umaasa na ito ay sapat na upang anihin ang pabor ng Diyos o upang makakuha ng pass papunta sa langit. Dahil sa parehong rason, marami sa atin ang nagtatangkang umani ng mga relihiyosong merit sa pamamagitan ng paggawa ng mga relihiyosong activities kagaya na lamang ng pagpunta sa simbahan, moske o templo, pagdarasal, pagfa-fasting, at pagbibigay ng pera sa mga mahihirap. Tayo ay umaasa na sana, ang mga kilos na ito ay maibabalanse ang mga panahon na hindi natin sinunod ang isa sa mga Sampung Utos.

Gayunpaman, ang matapat na pagbabasa natin sa Sampung Utos ay nagpapakita na hindi ito ibinigay para hindi sundin. Ang mga tao ay dapat sumunod at panatilihin ang LAHAT ng utos–sa kahit anong panahon pa man. Ang lubos na kahirapan ng pagsunod dito ay umani ng maraming rebel laban sa Sampung Utos. Ang tanyag na ateista na si Christopher Hitchens ay inatake ang Sampung Utos sa dahilang ito:

“…at dumating ang apat na tanyag na ‘hindi dapat’ na siyang sumusuway sa pagpatay, pangangalunya, pagnanakaw, at sa maling saksi. Sa wakas, mayroon nang pagbabawal sa kasakiman, ang pagbabawal sa pagnanais sa ‘iyong kapwa’…ari-arian. Sa halip ng pagko-condemn sa mga maling gawain, mayroong kakaibang sinasabi sa pagko-condemn sa maruming pag-iisip. Nagde-demand ito ng imposible. Maari nating pigilan ang isang tao sa paggawa ng masama, ngunit para pigilan ang isang tao mula sa pag-iisip ay siyang sobra na. Kung gusto talaga ng Diyos na maging malinis ang mga tao mula sa masasamang pag-iisip, dapat siya ay naging mas maingat sa pag-iimbento ng ibang nilalang.” (Christopher Hitchens, 2007, God is not great: How religion spoils everything, p.99-100)

Bakit nga ba binigay ng Diyos ang Sampung Utos?

Ngunit kung ating iniisip na tumatanggap ang Diyos ng 50% na effort, o na ang Diyos ay nagkakamali sa pagde-demand ng imposible ay hindi natin lubos na naiintindihan ang dahilan at layunin ng Sampung Utos. Ibinigay ang Sampung Utos upang tulungan tayong kilalalin ang ating mga problema.

Tayo’y mag-illustrate sa pamamagitang ng halimbawa. Sabihin nating ikaw ay bumagsak ng malakas sa sahig at ang iyong braso ay lubhang sumakit–masakit man ito ngunit hindi ka pa sigurado kung ano nga ba ang naging internal na pinsala. Nabali nga ba ang buto mo sa braso o hindi? Hindi ka sigurado kung ito nga ba ay gagaling o kakailanganin mo ng cast sa iyong braso. Kung kaya’t ikaw ay sumailalim sa x-ray at ang imahe ng x-ray ng iyong braso ay naglalahad na kailangan mo nga ng cast dahil ang buto mo sa braso ay nabali. Pinagaling ba ng x-ray ang iyong braso? Mas naging maayos ba ang braso mo dahil sa x-ray? Hindi. Ang buto mo sa braso ay bali pa rin, ngunit ngayon alam mong ito nga ay siyang bali, at kailangan mo itong lagyan ng cast upang ito ay tuluyang gumaling. Hindi naresolba ang problema sa pamamagitan ng x-ray, sa halip ay nailahad nito ang problem para ikaw ay sumailalim sa tamang mga treatment.

Ang Utos ay naglalahad sa mga Kasalanan

Sa parehong paraan na ang Sampung Utos ay ibinigay ay upang ang problema sa ating kalooban ay mailahad–ang ating mga kasalanan. Ang salitang kasalanan o ‘sin’ ay literal na nangangahulugang ‘ang nawawala’ sa target na inaasahan ng Diyos mula sa atin sa pamamagitan ng ating pagtrato sa ibang tao, sa ating sarili, at sa Diyos. Sinasabi sa Bibliya na:

“Ang Panginoon ay nakadungaw mula sa langit sa mga anak ng mga tao, upang tingnan kung may sinumang kumikilos na may talino, na hinahanap ang Diyos. Silang lahat ay naligaw, sila ay pare-parehong naging masasama; walang sinumang gumagawa ng mabuti, wala kahit isa.” (Mga Awit 14:2-3)

Lahat tayo ay mayroong panloob na problema ng pagka-corrupt nang dahil sa kasalanan. Ito ay seryoso dahil ang Diyos mismo ay nagsasabi na ang ating ‘magagandang gawain’ (na ating inaasahan na magkakansela sa ating mga kasalanan) ay:

“Kaming lahat ay naging gaya ng isang marumi, at ang lahat naming katuwiran ay naging parang maruming kasuotan. Kaming lahat ay nalalantang gaya ng dahon, at tinatangay kami ng aming mga kasamaan na parang hangin.” (Isaias 64:6)

Ang ating mga relihiyosong merit sa mga relihiyosong paggawa o sa pagtulong sa ating kapwa ay siya lamang ‘maruruming kasuotan’ laban sa ating mga kasalanan.

Ngunit sa halip na kilalanin ang ating mga problema, lagi na lamang nating kinukumpara ang ating sarili sa ibang mga tao (ating sinusukat ang ating sarili laban sa maling mga standard), lagi tayong nagsusumikap na makakuha ng mas maraming relihiyosong merit, o sumuko na lamang at mamuhay ng para sa sarap. Samakatuwid, pinasimulan ng Diyos ang Sampung Utos upang:

“Sapagkat sa pamamagitan ng mga gawa ng kautusan ay ‘walang tao na ituturing na ganap sa paningin niya,’ sapagkat sa pamamagitan ng kautusan ay ang pagkakilala ng kasalanan.” (Roma 3:20)

Kung ating sisiyasatin ang ating buhay sa pamamagitan ng standard ng Sampung Utos, magmimistulan itong x-ray na nagpapakita ng ating internal na problema. Hindi ‘maaayos’ ng Sampung Utos ang ating mga problema, sa halip ay maliwanag nitong ibinubunyag ang problema natin para tayo ay tumanggap ng remedyo na siyang ibinibigay ng Diyos. Sa halip na magpatuloy sa self-deception, ang mga Utos ay nagpapakita sa atin ng ating mga sarili sa pinaka-accurate na paraan.

Ang regalo ng Diyos ay ibinigay sa pamamagitan ng repentance

Ang remedyo na ibinibigay ng Diyos ay ang regalo ng kapatawaran mula sa ating mga kasalanan sa pamamagitan ng kamatayan at muling pagkabuhay ni Hesu Kristo. Ang regalo ng buhay ay siya lamang ibinibigay sa atin kung tayo ay mayroong tiwala o pananampalataya sa Kaniyang mga gawa.

“…at nalalaman natin na ang tao ay hindi inaaring-ganap sa pamamagitan ng mga gawa ng kautusan, kundi sa pamamagitan ng pananampalataya kay Jesu-Cristo, at tayo ay sumasampalataya kay Cristo Jesus, upang ariing-ganap sa pamamagitan ng pananampalataya kay Cristo, at hindi sa pamamagitan ng mga gawa ng kautusan, sapagkat sa pamamagitan ng mga gawa ng kautusan ay hindi aariing-ganap ang sinumang laman.” (Galacia 2:16)

Kagaya na lamang ng pagkaka-justified ni Abraham sa harap ng Diyos, tayo rin ay maaaring mabigyan ng katuwiran. Ang repentance ay palagi na lamang hindi naiintidihan ng karamihan, ngunit ang mag-repent ay simpleng nangangahulugan na ‘baguhin ang ating pag-iisip’. Pumapaloob dito ay paglayo mula sa kasalanan at pagpunta patungo sa Diyos at sa regalong Kaniyang inaalok. Ito ay ipinapaliwanag sa Bibliya:

“Kaya nga magsisi kayo at magbalik-loob upang mapawi ang inyong mga kasalanan.” (Mga Gawa 3:19)

Ang pangako para sa akin at para sa iyo ay kung tayo ang magre-repent at lalapit sa Diyos, ang ating mga kasalanan ay hindi na bibilangin laban sa atin at tayo ay siyang pagkalolooban ng buhay.

Ang Sampung Utos sa Kalendaryo

Kasama ng unang Paskuwa at ng pagsubok ni Abraham na siyang nag-stamp ng pirma ng Diyos sa planong ito upang tayo ay maging assured na ito nga ay Kaniya. Ang espisipikong araw kung kailan ang Sampung Utos ay ibinigay kay Moises ay siya ring nagtuturo sa pagdating ng Espiritu ng Diyos. Ang Pista ng mga Linggo ng mga Hudyo, o ang Shavuot, ay nakatugma rin sa pagbibigay ng Sampung Utos, na siya ring tumutugma sa eksaktong araw ng Pentekost sa Mga Gawa 2 na siyang dumating ang Espiritu Santo.

Ang pagbibigay ng Sampung Utos na ipinapakita ang relasyon nito sa Pista ng mga Linggo at sa pagdating ng Espiritu Santo noong Pentekost. Ang Pista ng mga Linggo, ang Sampung Utos, at ang Pagdating ng Espiritu Santo ay siyang nasa iisang araw sa kalendaryo
Ang pagbibigay ng Sampung Utos na ipinapakita ang relasyon nito sa Pista ng mga Linggo at sa pagdating ng Espiritu Santo noong Pentekost. Ang Pista ng mga Linggo, ang Sampung Utos, at ang Pagdating ng Espiritu Santo ay siyang nasa iisang araw sa kalendaryo

Ipinapakita na ang araw kung kailan ang Espiritu ay dumating upang manirahan sa mga taong repentant ay dumadapo sa parehong araw na ginugunita ang pagbibigay ng Sampung Utos ay ang sagot ng Diyos sa reklamo ni Christopher Hitchens. Ang Diyos ay ‘maingat na nag-iimbento ng ibang nilalang’–isang nilalang na siyang pinaninirahan ng Kaniyang Espiritu, upang tayo ay magkaroon ng abilidad na mamuhay ng iba. Ang katiyakan sa timing ay, siya na namang Kaniyang pirma na nakasulat sa canvas ng oras upang tayo ay magiging assured na parehong ang Utos at ang Espiritu ay siya ngang galing sa Diyos.

Saan nga ba galing ang ‘Kristo’ mula sa Hesukristo?

Minsan, nagtatanong-tanong ako sa iba’t ibang tao kung ano nga ba ang apelyido ni Hesus. Kadalasan ang kanilang mga sagot ay, “Siguro ang apelyido niya ay ‘Kristo’ pero hindi ako sigurado.” Kasunod kong tinatanong ay, “Kung gayon, noong bata ba si Hesus ay dinadala siya nina Jose Kristo at Maria Kristo sa palengke?” Sa pagkakarinig sa ganoong paraan, nare-realize nila na hindi pala ‘Kristo’ ang apelyido ni Hesus. Kung gayon, ano nga ba ang ‘Kristo’? Saan nga ba ito nagmula? Ano nga ba ang ibig sabihin nito? Ito ang ating tatalakayin sa artikulong ito.

Translation vs. Transliteration

Una, kailangan nating malaman ang ilan sa mga basics ng translation. Minsan ang mga translators ay pinipiling i-translate ang ilang mga salita batay sa kanilang parehong tunog kaysa sa kahulugan, lalo na sa mga pangalan at titulo. Ito ay kilala bilang transliteration. Sa Bibliya, ang mga translators ay kinailangang magdesisyon kung ang mga salita rito (lalo na ang mga pangalan at titulo) ay mas magiging mainam sa translated na wika sa pamamagitan ng translation (sa kahulugan) o sa pamamagitan ng transliteration (sa tunog). Sa totoo lang, wala naman talagang tiyak na patakaran.

Ang Septuagint

Ang Bibliya ay unang nai-translate noong 250 B.C. noong ang Hebreong Lumang Tipan ay nai-translate sa Griyego. Ang translation na ito ay ang Septuagint (o LXX) at ito ay ginagamit pa rin hanggang ngayon. Dahil ang Bagong Tipan ay isinulat 300 na taon na ang lumipas sa Griyego, ang mga manunulat nito ay siya nang pinagbasehan ang Griyegong Septuagint at hindi ang Hebreong Lumang Tipan.

Translation at Transliteration sa Septuagint

Ipinapakita ng larawan sa baba kung paano ito nakaaapekto sa modernong araw na mga Bibliya.

Ipinapakita rito ang daloy ng translation mula sa orihinal patungo sa modernong araw na Bibliya
Ipinapakita rito ang daloy ng translation mula sa orihinal patungo sa modernong araw na Bibliya

Ang Lumang Tipan ay isinulat sa Hebreo–quadrant 1. Ang mga arrow mula sa #1 patungo sa #2 ay nagpapakita ng translation nito patungo sa Griyego sa quadrant #2 noong 250 B.C. Ang Lumang Tipan ngayon ay nakasalin na sa dalawang wika: Hebreo at Griyego. Ang Bagong Tipan ay isinulat sa Griyego kung kaya’t ito ay nagsimula sa quadrant #2. Parehong ang Luma at Bagong tipan ay mayroong salin sa Griyego dahil ito ang unibersal na wika noon–halos 2,000 na taon na ang nakararaan.

Ang nasa ilalim naman (#3) ay isang modernong wika na kagaya na lamang ng Ingles. Kadalasan na ang Lumang Tipan ay naita-translate mula sa orihinal na Hebreo (mula sa #1 patungo sa #3) at ang Bagong Tipan naman ay mula sa Griyego (mula sa #2 patungo sa #3).

Ang Pinagmulan ng ‘Kristo’

Ngayon ay sinusundan natin ang parehong pagkakasunud-sunod, nungit ating pagtuonan ng pansin ang salitang ‘Kristo’ na lumitaw sa mga Ingles na Bagong Tipan.

Saan nga ba nagmula ang Kristo sa Bibliya?
Saan nga ba nagmula ang Kristo sa Bibliya?

Ang orihinal na salita na ginamit sa Hebreong Lumang Tipan ay ‘mashiyach’ na inilalarawan sa Hebreong dictionary bilang ‘anointed o consecrated’ na tao. Ang mga hari sa Hebreo ay matatawag na anointed dahil pinapahiran sila ng langis sa seremonya bago sila maging hari, kung kaya’t sila ay tinatawag na mga anointed o mashiyach. May propesiya rin sa Lumang Tipan na pumapatungkol sa specific na mashiyac. Para naman sa Septuagint, ang mga translators ay pumili ng salita sa Griyego na may parehong kahulugan: Χριστός (na katunog ng Christos), ito ay nagmula sa salita chrio, na nangangahulugang magpahid ng langis sa seremonyas. Kung gayon, ang Christos ay nai-translate ng mula sa kahulugan (at hindi transliterated mula sa tunog) mula sa orihinal na Hebreo na ‘mashiyach’ sa Griyegong Septuagint. Ang mga manunulat sa Bagong Tipan ay patuloy na gumamit ng salitang Christos sa kanilang mga kasulatan upang makilala si Hesus bilang ang mashiyach.

Sa Ingles na Bibliya, ang Hebreong Lumang Tipan na Mashiyach ay kadalasang naita-translate bilang ‘ang anointed’ at minsan ay nagiging transliterated bilang ‘Mesiyas’. Ang Christos naman sa Bagong Tipan ay transliterated bilang ‘Kristo’. Ang salitang ‘Kristo’ ay isang napaka-specific na titulo mula sa Lumang Tipan, nagmula ito sa translation mula sa Hebreo patungo sa Griyego, at naging transliteration mula sa Griyego patungo sa Ingles.

Dahil hindi naman natin kaagad nakikita ang salitang ‘Kristo’ sa Lumang Tipan ngayon, ang koneksyon nito sa Lumang Tipan ay mas mahirap makita. Ngunit mula sa pagsusuring ito, malalaman natin na ang Biblical na ‘Kristo’ = ‘Mesiyas’ = ‘Ang Anointed’ at na ito ay isang specific na titulo.

Ang Kristo na Hinintay sa ika-Unang Siglo

Nasa ilalim ang reaksiyon ni Haring Herodes noong ang mga Wise Men na nagmula sa Silangan ay dumating at hinanap ang ‘Hari ng mga Hudyo’, ito ay parte ng kilalang istorya sa Pasko. Pansinin nating ang ‘ang’ na nauna sa Kristo, kahit na hindi ito specific na pumapatungkol kay Hesus.

Nang marinig ito ni Haring Herodes, siya ay nagambala, pati na rin ang buong Jerusalem. Noong ipinatawag niya ang lahat ng mga punong saserdote at mga guro ng batas, siya niyang tinanong kung kailan ang Kristo ay siyang ipapanganak.

“Nang marinig ito ni Haring Herodes, siya ay nabahala, pati ang buong Jerusalem. Nang matipon niyang lahat ang mga punong pari at mga eskriba ng bayan, nagtanong siya sa mga ito kung saan isisilang ang Cristo.” (Mateo 2:3-4)

Ang ideya ng ‘ang Kristo’ ay karaniwang kaalaman sa pagitan ni Herodes at ng kaniyang tagapayo sa relihiyon–kahit noong hindi pa ipinapanganak si Hesus–at ito ay ginagamit dito kahit hindi ito specific na pumapatungkol kay Hesus. Ito ay dahil ang ‘Kristo’ ay nagmula sa Griyegong Lumang Tipan na siyang pangkaraniwang binabasa ng mga Hudyo noong ika-unang siglo. Ang ‘Kristo’ ay siyang isang titulo, hindi pangalan. Ito ay ginagamit na daang taon bago pa man magsimula ang Kristiyanismo.

Ang Lumang Tipan ay Nagpropesiya Tungkol sa ‘Ang Kristo’

Sa katunayan, ang ‘Kristo’ ay isang prophetic na titulo na nakasaad sa Mga Awit na isinulat ni David noong 1,000 B.C.–matagal na panahon bago pa ang kapanganakan ni Hesus.

“Inihanda ng mga hari sa lupa ang kanilang sarili, at ang mga pinuno ay nagsisangguni, laban sa Panginoon at sa kanyang binuhusan ng langis, na nagsasabi, ‘Ang kanilang panggapos ay ating lagutin, at itapon ang kanilang mga panali mula sa atin.’ Siya na nakaupo sa kalangitan ay tumatawa; at ang Panginoon ay kumukutya sa kanila. Kung magkagayo’y magsasalita siya sa kanila sa kanyang poot, at tatakutin sila sa kanyang matinding galit, na nagsasabi, ‘Gayunma’y inilagay ko ang aking hari sa Zion, sa aking banal na burol.’ Aking sasabihin ang tungkol sa utos ng Panginoon: Sinabi niya sa akin, ‘Ikaw ay aking anak”… (Mga Awit 2:2-7)

Sa Mga Awit 2 sa Septuagint ay mababasa ito sa sumusunod na paraan (inalagay ko ang transliterated na Christos upang inyong ‘makita’ ang Kristo na titulo kung paano rin ito makikita ng mambabasa ng Septuagint).

“Inihanda ng mga hari sa lupa ang kanilang sarili, at ang mga pinuno ay nagsisangguni, laban sa Panginoon at sa kanyang Kristo, na nagsasabi”. (Mga Awit 2)

Atin nang ‘makikita’ ang Kristo sa siping ito kagaya na lamang kung paano ito makikita ng mambabasa mula sa ika-unang siglo. Ngunit Ang Awit ay nagpatuloy pang magbigay ng mga pagtukoy sa paparating na Kristo. Aking inilagay ang standard na sipi na katabi ang sipi na transliterated na may ‘Kristo’ para makita natin ito ng maigi.

Mga Awit 132: Mula sa HebreoMga Awit 132: Mula sa Septuagint
“Alang-alang kay David na iyong lingkod, mukha ng iyong binuhusan ng langis ay huwag mong italikod. Ang Panginoon ay sumumpa kay David ng isang katotohanan na hindi niya tatalikuran: ‘Ang bunga ng iyong katawan ay aking ilalagay sa iyong luklukan. Doo’y magpapasibol ako ng sungay para kay David, aking ipaghahanda ng ilawan ang aking binuhusan ng lagis.” “Alang-alang kay David na iyong lingkod, mukha ng iyong Kristo ay huwag mong italikod. Ang Panginoon ay sumumpa kay David ng isang katotohanan na hindi niya tatalikuran: ‘Ang bunga ng iyong katawan ay aking ilalagay sa iyong luklukan. Doo’y magpapasibol ako ng sungay para kay David, aking ipaghahanda ng ilawan ang aking Kristo.”

Makikita natin sa Mga Awit 132 na ito ay nagsasalita sa panghinaharap (“…magpapasibol ako ng sungay para kay David…”) katulad na lamang ng napakarami pang mga sipi sa loob ng Lumang Tipan. Hindi naman ito dahil ang Bagong Tipan ay siya na lamang kumukuha ng iba’t iba mga ideya mula sa Lumang Tipan para ‘gawin’ itong angkop kay Hesus. Ang mga Hudyo ay siya lang laging naghihintay para sa kanilang Mesiyas (o Kristo). Ang katotohanan na sila ay naghihintay at naghahanap para sa pagdating ng Mesiyas ay siyang may kagagawan kung bakit ang propesiyang ito sa Lumang Tipan ay gumagamit ng panghinaharap.

Ang Propesiya sa Lumang Tipan: Tinutukoy na Kagaya ng Lock-Key na Sistema

Ang dahilan kung bakit ang Lumang Tipan ay siyang partikular na nagpe-predict sa hinaharap ay siyang gumagawa sa Bibliya na hindi pangkaraniwang uri literatura. Ito ay kagaya na lamang ng lock ng isang pinto. Ang mga lock ay may tiyak na hugis upang ang isang specific na ‘susi’ na bumabagay sa lock ang siya lamang makakapag-unlock dito. Kagaya na rin ito kung paanong ang Lumang Tipan ay isang lock. Nakita natin ang ilang halimbawa sa mga posts sa Ang Sakripisyo ni Abraham, Ang Simula ni Adan, at ang Paskuwa ni Moises. Idinaragdag din ng Mga Awit 132 ang requirement na sinasabing ‘ang Kristo’ ay kinakailangang manggaling sa linya ni David. Ito ang isang tanong na karapat dapat nating itanong: Si Hesus ba ang bagay na ‘susi’ na nag-a-unlock sa mga propesiya?

Ang Talumpati ng Pamamaalam ni Moises: Ang Pagmamartsa ng Kasaysayan sa Kumpas ng Tambol

Ang mga Pagpapala at mga Sumpa ni Moises

Si Moises ay nabuhay noong 3,500 na taon na ang nakakalipas, at siya rin ang nagsulat ng unang limang libro ng Bibliya–ito ay kilala bilang ang Pantateuch o ang Torah. Sa kaniyang ikalimang libro na Deuteronomio nakasaad ang mga huling proklamasyon na kaniyang ginawa bago siya mamatay. Ito ay ang mga pagpapala para sa mga Israelita–ang mga Hudyo, ngunit ito rin ay ang kaniyang mga sumpa. Isinulat ni Moises na ang mga pagpapala’t sumpa na ito ay ang siyang maghuhulma sa kasaysayan at siya ring dapat pagnilay-nilayan, hindi lamang ng mga Hudyo, pero para na rin sa mga tao sa iba’t ibang mga bansa. Ito ay isinulat para pag-isipang mabuti ng mga tao. Ang kumpletong mga pagpapala at sumpa ay naririto. Aking ibubuod ang pangunahing mga punto sa ilalim.

Ang Pagpapala ni Moises

Sinimulang ilarawan ni Moises ang mga pagpapalang makakamit ng mga Israelita kung sila ay susunod sa mga Batas. Ang mga batas na ito ay ibinigay sa mga nauna nang libro, at dito nabibilang ang Sampung Utos. Ang mga pagpapalang ito ay mula sa Diyos, at ang mga ito ay sadyang dakila na ang mga tao sa ibang mga bansa ay makakakilala sa mga pagpapalang ito. Ang kalalabasan ng mga pagpapalang ito ay:

“Makikita ng lahat ng mga bayan sa lupa na ikaw ay tinawag sa pamamagitan ng pangalan ng Panginoon at sila’y matatakot sa iyo.” (Deteronomio 28:10)

…at ang mga Sumpa

Gayunpaman, kung ang mga Israelita ay mabibigong sumunod sa mga Utos, sila ay makakatanggap ng mga Sumpa na siyang tatapat at sasalamin sa Pagpapala. Ang mga Sumpang ito ay makikita ng mga karatig na mga bansa upang:

“Ikaw ay magiging katatakutan, isang kawikaan at isang bukambibig sa lahat ng bayang pagdadalhan sa iyo ng Panginoon.” (Deuteronomio 28:37)

At ang mga sumpang ito ay mas magiging malawig sa kasaysayan.

“Ang mga iyon ay magiging isang tanda at isang kababalaghan sa iyo, at sa iyong lahi magpakailanman.” (Deuteronomio 28:46)

Ngunit nagbigay ng babala ang Diyos na ang pinaka-worst na parte ng mga sumpa ay magmumula sa ibang mga bansa.

Magdadala ang Panginoon ng isang bansang laban sa iyo mula sa malayo mula sa katapusan ng lupa, na gaya ng paglipad ng agila; isang bansang ang wika’y hindi mo nauunawaan; bansang may mabangis na mukha na hindi igagalang ang pagkatao ng matanda, ni mahahabag sa bata. Kanyang kakainin ang anak ng iyong hayop at ang bunga ng iyong lupa, hanggang sa ikaw ay mawasak. Wala ring ititira sa iyong trigo, alak, o langis, ng karagdagan ng iyong bakahan, o ng anak ng iyong kawan, hanggang sa ikaw ay mapuksa niya. Kanyang kukubkubin ka sa lahat ng iyong bayan, hanggang sa ang mataas at may pader na kuta na iyong pinagtitiwalaan ay bumagsak sa iyong buong lupain. Kanyang kukubkubin ka sa lahat ng iyong mga bayan sa buong lupaing ibinibigay sa iyo ng Panginoon mong Diyos.” (Deuteronomio 28:49-52)

Mapupunta ito mula sa masama hanggang sa mas masama.

“Kung paanong ang Panginoon ay natutuwa na gawan kayo ng mabuti at paramihin kayo, ay gayon magagalak ang Panginoon sa inyo na kayo’y lipulin at puksain. Kayo’y palalayasin sa lupain na inyong pinapasok upang angkinin. Pangangalatin kayo ng Panginoon sa lahat ng mga bayan, mula sa isang dulo ng lupa hanggang sa kabilang dulo ng lupa; at doo’y maglilingkod kayo sa ibang mga diyos na yari sa kahoy at bato na hindi ninyo kilala, ni ng inyong mga ninuno. Sa gitna ng mga bansang ito ay hindi ka makakasumpong ng ginhawa, at mawawalan ng kapahingahan ang talampakan ng iyong paa, kundi bibigyan ka doon ng Panginoon ng isang nanginginig na puso, lumalabong paningin, at nanghihinang kaluluwa.” (Deuteronomio 28:62-65)

Ang mga Pagpapala at Sumpa na ito ay itinatag sa pamamagitan ng isang tipan (isang kasunduan) sa pamamagitan ng Diyos at ng mga Israelita:

“Upang ikaw ay makipagtipan sa Panginoon mong Diyos, at sa kanyang pangako na ginagawa sa iyo ng Panginoon mong Diyos sa araw na ito; upang kanyang itatag ka sa araw na ito bilang isang bayan, at upang siya’y maging iyong Diyos, na gaya ng kanyang ipinangako sa iyo at sa iyong mga ninuno, kina Abraham, Isaac, at Jacob. Hindi lamang sa inyo ko ginagawa ang tipang ito at ang pangakong ito; kundi doon sa nakatayo ritong kasama natin sa araw na ito sa harapan ng Panginoon nating Diyos, at gayundin sa hindi natin kasama sa araw na ito.” (Deuteronomio 29:12-15)

Sa madaling salita, ang tipan na ito ay nagbibigkis sa mga bata o sa mga susunod na henerasyon. Sa makatuwid, ang tipan na ito ay nakadirekta sa mga susunod na henerasyon–parehong mga Israelita at mga dayuhan.

“Ihihiwalay siya ng Panginoon sa lahat ng mga lipi sa Israel para sa sakuna, ayon sa lahat ng mga sumpa ng tipan na nasusulat sa aklat na ito ng kautusan. Ang mga lahing darating, ang inyong mga anak na babangon pagkamatay ninyo, at ang dayuhan na magmumula sa malayong lupain ay magsasabi, kapag nakita nila ang mga salot ng lupaing iyon, at ang sakit na inilagay ng Panginoon, at ang buong lupaing iyon ay sunóg na asupre, at asin, na hindi nahahasikan, hindi nagbubunga, ni walang tumutubong damo, na gaya ng nangyari sa pagkawasak ng Sodoma at Gomorra, Adma at Zeboyin, na winasak ng Panginoon sa kanyang matinding galit. Kaya’t lahat ng mga bansa ay magsasabi, ‘Bakit ginawa ito ng Panginoon sa lupaing ito? Ano ang dahilan ng pagpapakita ng ganitong matinding galit?’” (Deuteronomio 29:21-24)

At ang sagot ay:

“Kaya’t sasabihin ng mga tao, ‘Sapagkat kanilang tinalikuran ang tipan ng Panginoon, ang Diyos ng kanilang mga ninuno, na kanyang ginawa sa kanila nang kanyang ilabas sila sa lupain ng Ehipto; at sila’y humayo at naglingkod sa ibang mga diyos, at sinamba nila ang mga diyos na hindi nila nakilala na hindi niya ibinigay sa kanila. Kaya’t ang galit ng Panginoon ay nag-init laban sa lupaing ito, at dinala sa kanya ang lahat ng sumpa na nasusulat sa aklat na ito.” (Deuteronomio 29:25-27)

Nangyari ba ang mga Pagpapala at Sumpa?

Walang neutral na pumapatungkol dito. Ang mga Pagpapala ay sadyang kasiya-siya, ngunit ang mga Sumpa ay lubos na malubha. Ngunit ang pinakaimportanteng tanong na ating pwedeng tanungin ay: “Nangyari nga ba ang mga ito?” Hindi naman mahirap hanapin ang kasagutan sa tanong na ito. Karamihan sa Lumang Tipan ay ang mga record ng kasaysayan ng mga Israelita, at mula rito ay makikita natin ang kanilang kasaysayan. Mayroon ding mga records sa labas ng Lumang Tipan, katulad na lamang ng mula sa isang mananalaysay na Hudyo na si Josephus, o ang mananalaysay na Graeco-Roman na si Tacitus, at marami na ring natagpuan na mga arkeolohical na monumento. Ang mga sources na ito ay sumasang-ayon at siya ring nagpipinta ng consistent na larawan ng kasaysayan ng mga Israelita o mga Hudyo. Ang buod ng kasaysayang ito, na ibinigay mula sa pagbuo ng isang timeline ay makikita rito. Basahin ninyo at i-assess ninyo kung ang mga Sumpa ni Moises ay siya ngang nangyari.

Ang Konklusyon sa mga Pagpapala at mga Sumpa ni Moises

Ngunit ang Talumpati ng Pamamaalam ni Moises ay hindi naman nagtapos sa mga Sumpa. Ito ay nagpapatuloy. Naririto ang kung paano binigay ni Moises ang kaniyang huling pahayag.

“Kapag ang lahat ng mga bagay na ito ay dumating sa iyo, ang pagpapala at ang sumpa na inilagay ko sa harapan mo, at iyong bulay-bulayin ang mga iyon sa gitna ng lahat ng mga bansa na pinagtabuyan sa iyo ng Panginoon mong Diyos at magbalik ka sa Panginoon mong Diyos at sundin mo at ng iyong mga anak nang buong puso at kaluluwa ang kanyang tinig ayon sa lahat na iniuutos ko sa iyo sa araw na ito, babawiin ng Panginoon mong Diyos ang iyong pagkabihag at mahahabag sa iyo. Ibabalik at titipunin ka sa lahat ng mga bayang pinagkalatan sa iyo ng Panginoon mong Diyos. Kung ang pagkakabihag sa iyo ay nasa kadulu-duluhang bahagi ng langit, mula roo’y titipunin at kukunin ka ng Panginoon mong Diyos. Dadalhin ka ng Panginoon mong Diyos sa lupaing inangkin ng iyong mga ninuno, at iyong aangkinin, at gagawan ka niya ng mabuti at pararamihin ka niya nang higit kaysa iyong mga ninuno.” (Deuteronomio 30:1-5)

Matapos si Moises, maraming mga manunulat sa Lumang Tipan ang nagpatuloy sa pangakong una niyang binanggit–na mayroong magiging restorasyon pagkatapos ng mga Sumpa. Ginamit ni Ezekiel ang imahe ng mga patay na zombie na muling nagsisibuhay upang maipakita sa atin ang larawan. Ang mga huling manunulat na ito ay nagbigay ng mga mapangahas, magugulo at detalyadong hula. Kapag pinagsama-sama natin ito, sila ay bumubuo ng isang kahanga-hangang set ng mga hula na siya ngang nangyayari ngayon.

Mga Sign ng Paskuwa ni Moises

Nang mamatay si Abraham, ang kaniyang mga descendants ay tinawag na mga Israelita. 500 na taon ang nakakaraan at sila ay naging isang malaking tribo. Ngunit sila rin ay naging mga alipin ng mga taga Ehipto.

Ang Exodo

Ang lider ng mga Israelita ay si Moises. Inutusan ng Diyos si Moises na magtungo sa Paro ng Ehipto at sabihin na palayain ang mga Israelita mula sa pagkakaalipin. Dito nagsimula ang sagupaan sa pagitan ng Paro at ni Moises na nagbunga ng siyam na salot para sa Paro at mga taga Ehipto. Ngunit sa kabila ng mga salot na ito, hindi pa rin sumang-ayon ang Paro sa pagpapalaya sa mga Israelita kung kaya’t nagbigay pa ng ika-sampung salot ang Diyos. Ang buong account sa kung ano ang nangyari sa ika-Sampung Salot mula sa Bibliya ay naka-link dito.

Ang ika-sampung salot ay magdadala ng kamatayan mula sa Anghel ng Kamatayan sa lahat ng mga unang anak na lalaki sa buong lupain–lahat maliban sa may mga bahay kung saan ang isang tupa ay inialay at ang dugo ng nasabing tupa ay nakapinta sa mga frames ng pintuan sa kani-kaniyang mga kabahayan. Kung ang Paro ay hindi sumunod, ang kaniyang unang anak na lalaki at ang tagapagmana ng kaniyang trono ay mamamatay. Lahat ng bahay sa Ehipto na hindi magsakripisyo ng tupa at hindi magpinta ng dugo sa kani-kanilang mga pintuan ay mamamatayan ng kanilang mga unang anak na lalaki. Kung kaya’t ang Ehipto ay sumailalim sa isang pambansang kalamidad.

Sa mga bahay ng mga Israelita (at mga taga Ehipto) kung saan may tupa na naisakripisyo at dugo na nakapinta sa mga pintuan ay pinangakuan na magiging ligtas. Ang Anghel ng Kamatayan ay lalagpas sa bahay na iyon. Ito ang dahilan kung bakit ang araw na iyon ay tinawag na Paskuwa.

Paskuwa–Isang Sign Para Kanino?

Iniisip ng mga tao na ang mga dugo na nakapinta sa mga pintuan ay para lamang sa Anghel ng Kamatayan. Ngunit ating pansinin kung ano ang nakasulat sa Bibliya:

“Ang dugo ay magiging sa inyo’y isang tanda sa mga bahay na inyong kinaroroonan; kapag aking nakita ang dugo, lalampasan ko kayo at walang salot na papatay sa inyo, kapag pinuksa ko ang lupain ng Ehipto.” (Exodo 12:13)

Kahit na hinanap ng Diyos ang nakapintang dugo sa mga pintuan, at kapag nakita niya ito, lalagpasan ng Kamatayan ang nasabing mga bahay, ang dugo ay hindi isang sign para sa Kaniya. Sinasabing ang dugo ay isang ‘sign para sa’yo’–mga tao, na kasama ikaw at ako.

Ngunit paano ito naging isang sign? Matapos ang pangyayaring ito, inutos ng Diyos ang sumusunod:

Ipagdiwang ang araw na iyon bilang isang pangmatagalang ordinansa para sa mga henerasyon pang susunod. Sa araw na papasukin ninyo ang lupain, sundin ninyo ang seremonyang ito. Ito ang alay sa Paskuwa para sa Diyos.

“Inyong sasabihin, ‘Ito ang paghahandog ng paskuwa ng Panginoon, sapagkat kanyang nilampasan ang mga bahay ng mga anak ni Israel sa Ehipto, nang kanyang patayin ang mga Ehipcio at iniligtas ang ating mga bahay.’ At ang taong-bayan ay nagyukod ng ulo at sumamba.” (Exodo 12:27)

Ang Pambihirang Kalendaryo ng Paskuwa

Sa katunayan, makikita natin sa simula ng kuwentong ito na ang ika-sampung salot ay ang dahilan kung paano nagsimula ang sinaunang kalendaryo ng mga Israelita (Jewish).

“Ang Panginoon ay nagsalita kina Moises at Aaron sa lupain ng Ehipto, na sinasabi, ‘Ang buwang ito’y magiging pasimula ng inyong mga buwan; ito ang magiging unang buwan ng taon para sa inyo.’” (Exodo 12:1-2)

Simula ng panahong iyon, sinimulan ng mga Israelita ang kalendaryo na ipinagdiriwang ang Paskuwa sa parehong araw taon taon. Sa loob ng 3,5000 na taon, ipinagdiriwang pa rin ng mga Israelita ang Paskuwa taon taon sa pag-alala kung paano ang kanilang mga ninuno ay nasagip mula sa kamatayan. Dahil ang kalendaryo ng mga Israelita ay may maliit na pagkakaiba mula sa kalendaryo ng mga Western, ang araw ng Paskuwa ay naiiba taon taon sa kalendaryo ng mga Western.

Si Hesus at ang Paskuwa

Ito ang modern-day na ekesena ng mga Israelita sa paghahanda ng pagdiriwang ng Paskuwa sa pag-alala ng unang Paskuwa na naganap noong 3,500 na taon na ang nakakaraan
Ito ang modern-day na ekesena ng mga Israelita sa paghahanda ng pagdiriwang ng Paskuwa sa pag-alala ng unang Paskuwa na naganap noong 3,500 na taon na ang nakakaraan

Kung ating sinusubaybayan ang pagdiriwang ng Paskuwa sa ating kasaysayan, makakapansin tayo ng isang bagay na kakaiba. Pansinin natin kung paano nangyari ang pag-aresto at ang paglilitis ni Hesus:

“Pagkatapos ay dinala nila si Jesus mula kay Caifas hanggang sa palasyo ng gobernador. Noon ay maaga pa at sila’y hindi pumasok sa punong-himpilan, upang hindi marumihan, at upang sila’y makakain ng kordero ng paskuwa. ‘Ngunit kayo’y may kaugalian na maaari kong pakawalan ang isang tao para sa inyo sa Paskuwa. Gusto ba ninyong pakawalan ko para sa inyo ang Hari ng mga Judio?’ Sila’y sumigaw na muli, ‘Hindi ang taong ito, kundi si Barabas.’ Si Barabas ay isang tulisan.” (Juan 18:28, 39-40)

Ang mga rabbinical na kasulatan ng mga Israelita ay sumasang-ayon nang si Hesus ay binitay:

“Si Hesus ay binitay noong bisperas ng Paskuwa…” (Sandhedrin 43a of Babylonian Talmud; binanggit sa Jesus and Christian Origins outside the New Testament ni FF Bruce, p. 56, 1974, 215 pp)

Si Hesus at inaresto at binitay noong Paskuwa sa kalendaryo ng mga Israelita–ang parehong araw kung saan lahat ng mga Hudyo ay nagsakripisyo ng tupa sa pag-alala sa mga tupa noong 1,500 B.C. na naging sanhi ng paglagpas ng Kamatayan. Alalahanin natin mula sa Sakripisyo ni Abraham, isa sa mga titulo ni Hesus ay ang sumusunod:

“Kinabukasan, nakita ni Juan si Jesus na lumalapit sa kanya, at kanyang sinabi, ‘Narito ang Kordero ng Diyos, na nag-aalis ng kasalanan ng sanlibutan!’” (Juan 1:29)

Si Hesus, na siyang ‘Kordero ng Diyos’, ay isinakripusyo sa parehong araw na ang lahat ng Hudyo na buhay noon ay nagsakripisyo ng mga tupa sa pag-alala ng pinakaunang Paskuwa na nagsimula ng kanilang kalendaryo. Ito ang dahilan kung bakit ang Paskuwa ng mga Israelita ay natataaon sa kasabay ng Pasko ng Pagkabuhay. Ang Pasko ng Pagkabuhay ay ipinagdiriwang para alalahanin ay pagkamatay ni Hesus, at dahil sa kung anong nangyari sa Paskuwa, ang Pasko ng Pagkabuhay at ang Paskuwa ay ginaganap na makalapit sa isa’t isa. (Dahil ang kalendaryo ng mga Western ay iba, ang Pasko ng Pagkabuhay at ang Paskuwa ay hindi natatapat sa parehong araw, ngunit kadalasan ay ipinagdiriwang ito sa parehong linggo).

Signs, Signs, Kahit Saan may Signs

Alalahanin natin ang pinakaunang Paskuwa noong panahon ni Moises kung saan ang dugo ay isang ‘sign’, hindi lamang para sa Diyos, ngunit para rin sa atin. Isipin natin kung ano nga ba ang ginagawa ng mga signs sa pagkunsidera sa mga signs na sumusunod:

Ang mga signs ay mga pointer sa ating utak na nagiging sanhi para tayo ay mag-isip kung ano nga ba ang tinuturo ng mga sings na ito
Ang mga signs ay mga pointer sa ating utak na nagiging sanhi para tayo ay mag-isip kung ano nga ba ang tinuturo ng mga sings na ito

Sa tuwing nakikita natin ang ‘bungo at ang crossbones’ na sign ay naiisip natin ang kamatayan at panganib. Ang sign ng ‘Arkong Ginto’ ay nagpapaisip sa atin ng McDonald’s. Ang ‘√’ sa bandana ni Nadal ay ang sign para sa Nike. Nais ng Nike na maisip natin sila sa tuwing makikita natin ang bandana ni Nadal. Ang mga signs na ito ay ginawa para mag-direct sa ating isipian na isipin, hindi ang mga signs na ito, kun’di kung ano ang pinapatungkulan nito.

Sinabi ng Diyos kay Moises na ang dugo noong unang Paskuwa ay isang sign. Ano nga ba ang pinapatungkulan ng Diyos sa sign na ito? Kasama ang kahanga-hangang timing ng pagsasakripisyo sa mga tupa sa parehong araw na isinakripisyo si Hesus, ang ‘Kordero ng Diyos’, ito ay isang sign na pumapatungkol sa pagdating ng sakripisyo ni Hesus.

Gumagana ito sa utak natin kagaya ng ipinapakita ng diagram sa ilalim:

Ang Paskuwa ay isang sign na nagtuturo kay Hesus sa pamamagitan ng kakaibang timing ng Paskuwa at ng pakapako ni Hesus
Ang Paskuwa ay isang sign na nagtuturo kay Hesus sa pamamagitan ng kakaibang timing ng Paskuwa at ng pakapako ni Hesus

Ang sign na ito ay nagtuturo sa atin upang isipin ang sakripisyo ni Hesus. Sa unang Paskuwa, ang mga tupa ay isinakripisyo at ang mga dugo nito ay ipininta para lagpasan ng kamatayan ang mga tao. Ang sign na nagtuturo kay Hesus ay nagsasabi na ang ‘Kordero ng Diyos’ ay siya ring isinakripisyo at ang kaniyang dugo ay tumulo para lagpasan tayo ng kamatayan.

Kasama ang sakripisyo ni Abraham sa lugar kung saan ang lalaking tupa ay namatay para si Isaac ay mabuhay ay ang Bundok Moriah–ito ang parehong lugar kung saan si Hesus ay isinakripisyo 2,000 na taon ang nakalipas. Ito ay ibinigay para ‘makita’ natin ang ibig sabihin ng kaniyang sakripisyo sa pamamagitan ng pagturo sa lokasyon. Ang Paskuwa ay siya ring nagtuturo sa sakripisyo ni Hesus, ngunit gumagamit ito ng ibang sign–tinuturo nito ang araw sa kalendaryo—ang siya ring kalendaryo na nagsimula noong unang Paskuwa. Sa dalawang magkaibang paraan, ang pinakaimportanteng mga kuwento sa Lumang Tipan ay pumapatungkol mismo sa kamatayan ni Hesus sa paggamit ng mga tupang isinakripisyo. Hindi ako makaisip ng kahit sinong tao sa kasaysayan na ang kamatayan (o mga tagumpay sa buhay) ay masyadong nakini-kinita sa dalawang dramatikong paraan. Ikaw din ba?

Ang dalawang kaganapang ito (ang sakripisyo ni Abraham at ang Paskuwa) dapat ay nagpapakita sa atin na siya ngang makatwiran na ikunsidera na si Hesus ay nasa gitna ng isang Banal na Plano.

Ngunit bakit nga ba inilagay ng Diyos ang mga signs na ito sa sinaunang kasaysayan para ma-predict ang pagkapako ni Hesus? Bakit nga ba ito lubhang importante? Ano nga ba ang dahilan para kailanganin ng mundo ang mga madugong simbolo? At may kaugnayan pa ba ito sa atin sa ngayon? Para masagot natin ang mga tanong na ito at para lubos nating maintindihan kung ano ang nangyari sa simula, kailangan nating tignan ang pinakasimulang bahagi ng Bibliya.

Ano ang Kasaysayan ng mga Hudyo?

Ang mga Hudyo ay ang isa sa mga pinakamatatandang mga tao sa mundo. Ang kanilang kasaysayan ay nakatala sa Bibliya sa pamamagitan ng mga mananalaysay sa labas ng Bibliya, at magpahanggang sa arkeolohiya. Mayroong pinakamaraming facts na pumapatungkol sa kasaysayan ng mga Hudyo kaysa sa kasaysayan ng ibang mga tao. Gagamitin natin ngayon ang mga impormasyong ito para ibuod ang kanilang kasaysayan. Para mas madaling sundan ang kasaysayan ng mga Israelita (ang terminong ginagamit para sa mga Hudyo sa Lumang Tipan), tayo ay gagamit ng mga timelines.

Abraham: Ang Pagsisimula ng Family Tree ng mga Hudyo

Ang timeline na ito ay magsisimula kay Abraham. Pinagkalooban siya ng pangako para sundan siya ng mga bansa at nagkaroon siya ng ilang mga pagtatagpo kasama ang Diyos na nagtapos sa simbolikong pag-aalay ng kaniyang anak na si Isaac. Ang pag-aalay na ito ay isang sign na pumapatungkol kay Hesus sa pamamagitan ng pagmamarka ng lokasyon kung saan si Hesus ay siya ring isasakripisyo sa hinaharap. Nagpapatuloy ang timeline sa berde kung saan ang mga inapo ni Isaac ay naging mga alipin sa Ehipto. Ang panahong ito ay nagsimula nang si Jose, apo ni Issac, ay pinamunuan ang mga Israelita na magtungo sa Ehipto, kung saan kalaunan sila ay naging mga alipin.

Namumuhay sila sa Ehipto bilang mga alipin ng Paro
Namumuhay sila sa Ehipto bilang mga alipin ng Paro

Moises: Ang Mga Israelita ay Naging Isang Bansa sa Ilalim ng Diyos

Pinamunuan ni Moises ang mga Israelita palabas ng Ehipto sa pamamagitan ng Salot ng Paskuwa na siyang sumira sa Ehipto at nagbigay ng dahilan para ang mga Israelita Exodo mula sa Ehipto ay tumawid papunta sa lupain ng Israel. Bago pumanaw si Moises ay ipinahayag niya muna ang mga Pagpapala at mga Sumpa para sa mga Israelita (ang timeline ay magiging berde mula sa dilaw). Ang mga Israelita ay magkakaroon ng Pagpapala kung susundin nila ang Diyos, ngunit makakaranas naman sila ng mga Sumpa kung sila ay hindi susunod. Ang mga Pagpapala’t Sumpang ito ay susunod pa rin sa mga Hudyo matapos ang napakaraming mga taon.

Ilang taon na rin ang lumipas mula nang ang mga Israelita ay tumira sa kanilang lupain ngunit wala pa rin silang Hari at hindi pa rin naitatatag ang kanilang kabiserang lungsod na Jerusalem–ibang mga tao ang nagmamay-ari nito noong panaho nila. Ngunit noong 1,000 B.C., lahat ito ay nagbago sa pamamagitan ni Haring David.

Pagtira kasama ang mga Haring Davidics na namamala mula sa Jerusalem
Pagtira kasama ang mga Haring Davidics na namamala mula sa Jerusalem

Nagtatag si David ng Royal Dynasty sa Jerusalem

Sinakop ni David ang Jerusalem at ginawa niya itong kabiserang lungsod ng Israel. Nakatanggap siya ng pangako na magkakaroon ng pagdating ng isang ‘Kristo’, at mula noon, ang mga Hudyo ay naghintay para sa ‘Kristo’ na dumating. Ang anak ni David na si Solomon ang sumunod na naging hari, at si Solomon ay siyang nagtayo ng Unang Templo ng mga Hudyo sa Jerusalem. Ang mga inapo ni Haring David ay nananatiling mga pinuno para sa 400 na taon at ang panahong ito ay makikita sa aqua-blue (1,000-600 B.C.). Ang panahong ito ay sinasabing ang panahon ng kaluwalhatian ng mga Israelita–pinangakuan sila ng mga pagpapala. Ang Israel ay isang napakalakas na bansa na may isang advanced na lipunan, kultura at ang kanilang Templo. Ngunit nakatala rin sa Lumang Tipan ang kanilang lumalagong korapsyon at pagsamba sa mga idolo sa panahong ito. Ilang mga propeta noong panahong ito ang nagbigay ng babala sa mga Israelita na ang mga Sumpa ni Moises ay magkakatotoo kapag sila ay hindi nagbago. Ngunit ang mga babalang ito ay kanilang ipinasawalang bahala.

Ang Unang Pagpapatapon ng mga Hudyo sa Babylon

Sa wakas, noong 600 B.C., ang mga Sumpa ni Moises ay siya ring nagkatotoo. Ang isang makapangyarihang Hari mula sa Babylonia na si Nebuchadnezzar ay dumating–kagaya na lamang ng hula ni Moises 900 na taon na ang nakalipas noong isinulat niya ang mga Sumpa:

“Magdadala ang Panginoon ng isang bansang laban sa iyo mula sa malayo mula sa katapusan ng lupa, na gaya ng paglipad ng agila; isang bansang ang wika’y hindi mo nauunawaan; bansang may mabangis na mukha na hindi igagalang ang pagkatao ng matanda, ni mahahabag sa bata. Kanyang kakainin ang anak ng iyong hayop at ang bunga ng iyong lupa, hanggang sa ikaw ay mawasak. Wala ring ititira sa iyong trigo, alak, o langis, ng karagdagan ng iyong bakahan, o ng anak ng iyong kawan, hanggang sa ikaw ay mapuksa niya. Kanyang kukubkubin ka sa lahat ng iyong bayan, hanggang sa ang mataas at may pader na kuta na iyong pinagtitiwalaan ay bumagsak sa iyong buong lupain. Kanyang kukubkubin ka sa lahat ng iyong mga bayan sa buong lupaing ibinibigay sa iyo ng Panginoon mong Diyos.” (Deuteronomio 28:49-52)

Nilupig ni Nebuchadnezzar ang Jerusalem. Hindi lang niya ito nilupig, sinunog din niya ito at kaniyang winasak ang Templo ni siyang itinayo ni Solomon. Siya rin niyang ipinatapon ang mga Israelita sa Babylonia. Tanging ang mga mahihirap na Israelita ang naiwan sa Israel. Tumutupad ito sa mga hula ni Moises na:

“Kung paanong ang Panginoon ay natutuwa na gawan kayo ng mabuti at paramihin kayo, ay gayon magagalak ang Panginoon sa inyo na kayo’y lipulin at puksain. Kayo’y palalayasin sa lupain na inyong pinapasok upang angkinin. Pangangalatin kayo ng Panginoon sa lahat ng mga bayan, mula sa isang dulo ng lupa hanggang sa kabilang dulo ng lupa; at doo’y maglilingkod kayo sa ibang mga diyos na yari sa kahoy at bato na hindi ninyo kilala, ni ng inyong mga ninuno.” (Deuteronomio 28:63-64)


Sinakop at ipinatapon sa Babylonia
Sinakop at ipinatapon sa Babylonia

Sa loob ng 70 na taon, sa panahon na ipinapakita na nakapula, ang mga Israelita ay tumira bilang mga exiles sa lupang pinangako kay Abraham at sa kaniyang mga inapo.

Pagbabalik Mula sa Pagpapatapon sa Ilalim ng mga Persyano

Matapos ang lahat ng ito, sinakop ng Persyanong Emperado na si Cyrus ang Babylonia at dahil dito, si Cyrus ang naging pinakamakapangyarihang tao sa buong mundo. Pinayagan niyang bumalik sa Israel ang mga Israelita.

Pagtira sa Israel bilang parte ng Imperyo ng Persya
Pagtira sa Israel bilang parte ng Imperyo ng Persya

Gayunpaman, hindi na isang malayang bansa ang Israel dahil sila na ay naturang isang probinsya sa ilalim ng Imperyo ng Persya. Nagpatuloy ito ng 200 pang taon at makikita ito naka-pink sa timeline. Sa panahong ito, ang Templo ng mga Hudyo (na kilala bilang ikalawang templo) at ang siyudad ng Jerusalem ay kanilang itinayong muli.

Ang Panahon ng mga Griyego

Nang sakupin ni Alexander the Great ang Imperyo ng Persya, ginawa niyang probinsa ang Israel sa ilalim ng Imperyo ng Griyego para sa susunod pang 200 na taon. Makikita ito na naka-dark blue sa timeline.

Pagtira sa Israel bilang parte ng Imperyo ng Griyego
Pagtira sa Israel bilang parte ng Imperyo ng Griyego

Ang Panahon ng mga Romano

Tinalo ng mga Romano ang Imperyo ng Griyego at sila ang naging dominanteng puwersa sa mundo. Ang Israel ay muling naging probinsya sa Imperyong ito kagaya ng ipinapakita na naka-light yellow sa timeline. Ito ang panahon kung saan si Hesus ay nabuhay. Maipapaliwanag dito kung bakit may mga sundalong Romano sa ebanghelyo–dahil pinamunuan ng mga Romano ang mga Hudyo sa Lupain ng Israel sa panahon ni Hesus.

Pagtira sa Israel bilang parte ni Imperyo ng Romano
Pagtira sa Israel bilang parte ni Imperyo ng Romano

Ang Pangalawang Pagpapatapon ng mga Hudyo sa Ilalim ng mga Romano

Mula sa panahon ng mga-tiga Babylonia (600 B.C.), ang mga Israelita (o mga hudyo) ay hindi na naging malaya kagaya ng kanilang pamumuhay sa ilalim ni Haring David. Sila ay pinagharian ng iba’t ibang mga Imperyo. Lalong nagalit ang mga Hudyo dahil dito at sila ay naghimagsik labas sa pamumuno ng mga Romano. Nang dumating ang mga Romano, sinira nila ang Jerusalem (70 A.D.), sinunog nila ang ikalawang Templo, at ipinatapon nila ang mga Hudyo sa kabuuan ng Imperyo ng Romano upang sila ay maging mga alipin. Ito ang ikalawang pagpapatapon ng mga Hudyo. Dahil sadyang napakalaki ng Roma, ang mga Hudyo ay nagkalat sa buong mundo.

Sinira ng mga Romano ang Jerusalem at ang Templo noong 70 A.D., at ang mga Hudyo ay ipinatapon sa iba’t ibang parte ng mundo
Sinira ng mga Romano ang Jerusalem at ang Templo noong 70 A.D., at ang mga Hudyo ay ipinatapon sa iba’t ibang parte ng mundo

Ganito namuhay ang mga Hudyo sa loob ng 2,000 na taon: kalat sa iba’t ibang mga bansa at hindi kailanman tinanggap sa mga bansang ito. Sa iba’t ibang mga bansang ito, sila ay nakaranas ng persekusyon. Ang mga persekusyong ito ay parkular na totoo sa Kristyanong Europa. Mula sa Espanya, sa Kanlurang Europa, hanggang sa Russia ay sadyang mapanganib na namuhay ang mga Hudyo sa mga Krisryanong Kaharian na ito. Ang mga Sumpa ni Moises noong 1,500 B.C. ay isang eksaktong paglalarawan kung paano sila namuhay.

“Sa gitna ng mga bansang ito ay hindi ka makakasumpong ng ginhawa, at mawawalan ng kapahingahan ang talampakan ng iyong paa, kundi bibigyan ka doon ng Panginoon ng isang nanginginig na puso, lumalabong paningin, at nanghihinang kaluluwa.” (Deuteronomio 28:65)

Ang mga Sumpa laban sa mga Israelita ay ibinigay para ang mga tao magtanong:

“Kaya’t lahat ng mga bansa ay magsasabi, ‘Bakit ginawa ito ng Panginoon sa lupaing ito? Ano ang dahilan ng pagpapakita ng ganitong matinding galit?” (Deuteronomio 29:24)

At ang sagot ay:

“Sila’y binunot ng Panginoon sa kanilang lupain dahil sa galit, sa poot, at sa malaking pagngingitngit, at sila’y itinaboy sa ibang lupain, gaya sa araw na ito.” (Deuteronomio 29:28)

Ipinapakita ang kabuuan ng 1,900 na panahon sa timeline sa ibaba. Ang panahong ito ay ipinapakita sa mahabang pulang bar.

Ang Makasaysayang Timeline ng mga Hudyo--itinatampok dito ang dalawang panahon ng pagpapatapon sa kanila
Ang Makasaysayang Timeline ng mga Hudyo–itinatampok dito ang dalawang panahon ng pagpapatapon sa kanila

Makikita natin sa kasaysayan ng mga Hudyo na sila ay sumailalim sa dalawang panahon ng pagpapatapon, ngunit ang ikalawang pagpapatapon ay mas matagal kaysa sa una.

Ang Ika-20 na Siglo ng Holocaust

Ang persekusyon laban sa mga Hudyo ay dumating sa kaniyang rurok nang si Hitler, sa pamamagitan ng Alemanyang Nazi, ay sinubukang puksain ang lahat ng mga Hudyo na nakatira sa Europa. Muntik na siyang magtagumpay, ngunit siya ay natalo at mayroong ilang Hudyo na nakaligtas.

Ang Modernong Re-birth ng Israel

Ang katunayan na mayroong mga tao na kinikilala ang kanilang mga sarili bilang mga ‘Hudyo’ matapos ang ilang daang taon na sila ay walang sariling bansa ay sadyang pambihira. Ngunit pinayagan nito ang huling mga salita ni Moises, na isinulat 3,500 na taon na ang nakakaraan, na magkatotoo. Noong 1948, sa pamamagitan ng United Nations, nakita ng mga Hudyo ang kahanga-hangang re-birth ng modernong estado ng Israel, kagaya na lamang ng isinulat ni Moises ilang siglo na ang nakakaraan:

“Babawiin ng Panginoon mong Diyos ang iyong pagkabihag at mahahabag sa iyo. Ibabalik at titipunin ka sa lahat ng mga bayang pinagkalatan sa iyo ng Panginoon mong Diyos. Kung ang pagkakabihag sa iyo ay nasa kadulu-duluhang bahagi ng langit, mula roo’y titipunin at kukunin ka ng Panginoon mong Diyos.” (Deuteronomio 30:3-4)

Ito rin ay naging kahanga-hanga dahil ang estadong ito ay itinayo sa kabilang ng napakalaking oposisyon. Karamihan sa mga bansang pumapaligid sa Israel ay naglungsad ng war laban sa Israel noong 1948, 1956, 1967 at muli, noong 1973. Ang Israel, na isang napakaliit na bansa, ay kadalasang nasa ilalim ng war laban sa limang iba’t ibang mga bansa sa pare-parehong oras. Gayunpaman, hindi lamang nakaligtas ang Israel–ang mga teritoryo rin nito ay mas lumawak. Matapos ang war noong 1967, nakuhang muli ng mga Hudyo ang Jerusalem, ang kanilang makasaysayang kabiserang lungsod na itinatag ni David 3,000 na taon na ang nakakaraan. Ito ang resulta ng pakakabuo ng estado ng Israel, at ang konsikwensya na hatid ng mga war na ito ay ang bumuo sa pinakamahirap na problemang pampulitika na kinakaharap ng ating mundo sa kasalukuyan.

Abraham: Kung Paano Magkakaloob ang Diyos

Si Abraham ay nabuhay 4,000 na taon na ang nakakaraan, naglakbay siya papuntang Israel. Pinangakuan siya ng isang anak na lalaki na kalaunan ay magiging ‘dakilang bansa’, ngunit kinailangan niyang maghintay hanggang siya ay napakatanda na para makitang ipanganak ang kaniyang anak. Ang mga Hudyo at Arabo ngayon ay galing kay Abraham, dahil dito makikita natin na ang pangako ng Diyos kay Abraham ay nagkatotoo at siya ay isang importanteng tao sa kasaysayan na nakilala bilang ama ng mga dakilang bansa.

Lubha ang kasiyahan ni Abraham nang makita niyang tumanda ang kaniyang anak na si Isaac. Ngunit isang beses, sinubok ng Diyos si Abraham sa isang kahanga-hangang paraan. Ito ang sinabi ng Diyos:

“At kanyang sinabi, ‘Kunin mo ngayon ang iyong anak, ang iyong kaisa-isang anak na si Isaac, na iyong minamahal at pumunta ka sa lupain ng Moria. Ialay mo siya bilang handog na susunugin sa itaas ng isa sa mga bundok na aking sasabihin sa iyo.’” (Genesis 22:2)

Ang utos na ito ay mahirap intindihin. Bakit hihilingin ng Diyos na isakripisyo ni Abraham ang kaniyang anak? Ngunit si Abraham ay natutong magtiwala sa Diyos–kahit hindi niya lubos na naiintidihan ang mga dahilan.

“Si Abraham ay maagang bumangon at inihanda ang kanyang asno. Isinama niya ang dalawa sa kanyang mga batang tauhan at si Isaac na kanyang anak. Nagsibak siya ng kahoy para sa handog na susunugin; at siya’y naghanda at pumunta sa lugar na sinabi sa kanya ng Diyos.” (Genesis 22:3)

Matapos ang tatlong araw na puno ng paglalakbay, narating din nila ang bundok.

“At sila’y dumating sa lugar na sinabi sa kanya ng Diyos. Nagtayo roon si Abraham ng isang dambana, inayos ang kahoy, at tinalian si Isaac na kanyang anak at inilagay sa ibabaw ng kahoy na nasa ibabaw ng dambana. Iniunat ni Abraham ang kanyang kamay at hinawakan ang patalim upang patayin ang kanyang anak.” (Genesis 22:9-10)

Handa si Abraham na sundin ang utos sa kaniya ng Diyos. Ngunit bago niya ialay ang kaniyang anak, may isang kahanga-hangang bagay na nangyari.

“Ngunit tinawag siya ng anghel ng Panginoon mula sa langit, at sinabi, ‘Abraham, Abraham.’ At kanyang sinabi, ‘Narito ako.’ At sa kanya’y sinabi, ‘Huwag mong sasaktan ang bata, o gawan man siya ng anuman, sapagkat ngayon ay nalalaman ko na ikaw ay may takot sa Diyos, at hindi mo ipinagkait sa akin ang iyong anak, ang iyong kaisa-isang anak.’ Kaya’t tumingin si Abraham, at nakita niya ang isang tupang lalaki sa likuran niya na ang mga sungay ay sumabit sa mga tinik. Lumapit si Abraham at kinuha ang tupa, at siyang inialay na handog na susunugin kapalit ng kanyang anak.” (Genesis 22:11-13)

Sa pinakahuling minuto, nailigtas si Isaac mula sa kamatayan at nakakita naman si Abraham ng isang lalaking tupa at ito ang kaniyang ginawang alay. Nagkaloob ang Diyos ng isang lalaking tupa at ang tupang ito ang pumalit kay Isaac bilang alay.

Nais kong magtanong dito. Sa puntong ito ng kuwento, ang lalaking tupa ba ay patay o buhay?

Bakit ako nagtatanong? Dahil ngayon, si Abraham ay magbibigay na ng pangalan sa lugar na ito ngunit kalimitan ay nakakaligtaan ng mga tao ang importansiya nito. Ang kuwento ay nagpapatuloy…

“Kaya’t tinawag ni Abraham ang lugar na iyon Yahweh-yireh. Kaya’t sinasabi hanggang sa araw na ito: ‘Sa bundok ng Panginoon ito ay ipagkakaloob.’” (Genesis 22:14)

Ito ang isa pang tanong: Ang pangalan bang ibinigay ni Abraham sa lugar na iyon (Ang Panginoon ay Magkakaloob) ay nasa nakaraan, kasalukuyan o hinaharap?

Pagtingin sa Hinaharap, Hindi sa Nakaraan

Malinaw naman na ito ay nasa hinaharap. Maraming tao ang nakakaisip na nang pinangalanan ni Abraham ang lugar na iyon, ang kaniyang pag-iisip ay nasa lalaking tupa na ipinagkaloob ng Diyos sa pamamagitan ng pagkakahuli sa thicken at siyang isinakripisyo sa halip na kay Isaac. Ngunit nang pinangalanan ni Abraham ang lugar na iyon, ang lalaking tupa ay patay na at siya nang naisakripisyo. Kung iniisip ni Abraham ang lalaking tupa–na siya nang patay at naisakripisyo–siguro ay pinangalanan niya ang lugar na ‘Ang Diyos ay Nagkaloob’–nasa nakaraan. At dapat, mababasa ang closing comment na “Kaya’t sinasabi hanggang sa araw na ito: ‘Sa bundok ng Panginoon ito ay ipinagkaloob.’” Ngunit ang pangalan ay nakatuon sa hinaharap, hindi sa nakaraan. Hindi iniisip ni Abraham ang siya nang patay na lalaking tupa. Ipinangalan niya ito para sa isang bagay–sa hinaharap. Ngunit ano nga ba ito?

Saan ang Lugar na Iyon?

Alalahanin natin kung saan naganap ang sakripisyo, na nakalathala sa simula ng kuwento:

(“Kunin mo si Isaac…Dalhin mo siya sa lupain ng Moriah.”)

Naganap ang lahat ng ito sa ‘Moriah’. Ngunit saan nga ba ito? Noong panahon ni Abraham (2,000 B.C.), ito ay isang kagubatan na may kaunting mga palumpong, mga ligaw na tupa, at sina Abraham at Isaac sa bundok. Ngunit isang libong taon ang nakalipas (1,000 B.C.), itinayo ni Haring David ang siyudad ng Jerusalem sa lugar na ito, at ang kaniyang anak na si Solomon ang nagtayo ng pinakaunang Jewish Temple doon. Ating mababasa sa Lumang Tipan na:

“Pinasimulang itayo ni Solomon ang bahay ng Panginoon sa Jerusalem sa ibabaw ng Bundok Moria,” (2 Cronica 3:1)

Ang Bundok Moriah ay naging Jerusalem, ang siyudad ng mga Hudyo na may Jewish Temple. Sa ngayon, ang lugar na ito ay isang sagradong lugar para sa mga Hudyo, at ang Jerusalem ay ang kabiserang lungsod ng Israel.

Ang Sakripisyo nina Abraham at ni Hesus

Isipin natin ang mga titulo ni Hesus. Ang pinakatanyag na titulo ni Hesus ay ‘Kristo’. Ngunit mayroon pa siyang ibang mga titulo katulad ng mga sumusunod:

“Kinabukasan, nakita ni Juan si Jesus na lumalapit sa kanya, at kanyang sinabi, ‘Narito ang Kordero ng Diyos, na nag-aalis ng kasalanan ng sanlibutan!’” (Juan 1:29)

Si Hesus ay kilala rin bilang ang ‘Kordero ng Diyos’. Ating tingnan ang huling bahagi ng buhay ni Hesus. Saan siya inaresto at saan din siya ipinako? Ang lugar na pinagdausan ng mga ito ay sa Jerusalem (ito ay ang parehong lokasyon ng ‘Bundok Moriah’). Malinaw na sinasabi rito na:

“At nang kanyang malaman na siya’y sakop ni Herodes, kanyang ipinadala siya kay Herodes, na nang panahong iyon ay nasa Jerusalem din.” (Lucas 23:7)

Ang pagkakaaresto, paglilitis at kamatayan ni Hesus ay naganap sa Jerusalem (Bundok Moriah). Ang timeline na makikita sa ibaba ay nagpapakita ng mga kaganapan na nangyari sa Bundok Moriah.


Ito ang mga major events na naganap sa Bundok Moriah

Mabalik tayo kay Abraham. Bakit niya pinangalanan ang lugar na iyon na nasa panghinaharap, ‘Ang Diyos ay Magkakaloob’? Nasagip si Isaac sa pinakahuling minuto nang may nakitang tupa si Abraham na isasakripisyo kapalit ng kaniyang anak. Dalawang libong taon na din ang nagdaan, tinawag si Hesus na ‘Kordero ng Diyos’ at siya ay isinakripisyo sa eksaktong lokasyon–para ikaw at ako ay mabuhay.

Isang Banal na Plano

Para bang mayroong isang Isip na nagkonekta sa dalawang kaganapan na ito kahit na sila ay pinagbubuklod ng 2,000 na taon ng kasaysayan. Ang nagbibigay ng natatanging koneksiyon sa mga kaganapang ito ay ang unang kaganapan ay nagpapahiwatig sa ikalawang kaganapan sa pamamagitan ng pangalan na nasa panghinaharap. Ngunit paano nga ba malalaman ni Abraham kung ano ang mangyayari sa hinaharap? Tanging ang Diyos lamang ang nakakaalam kung ano ang mangyayari sa hinaharap. Para makini-kinita ang hinaharap at para mangyari ang mga kaganapang ito sa eksaktong lugar ay isang ebidensiya na ito ay hindi plano ng isang tao, kun’di plano mula sa Diyos. Gusto ng Diyos na pag-isipan natin ito kagaya ng nasa ibaba:


Ang sakripisyo ni Abraham sa Bundok Moriah ay isang sign na nagtuturo sa sakripisyo ni Hesus

Magandang Balita Para sa Lahat ng Bansa

Ang kuwentong ito ay mayroon ding pangako para sa’yo. Sa huli ng kuwento, pinangako ng Diyos kay Abraham ang sumusunod:

“At sa pamamagitan ng iyong binhi ay pagpapalain ang lahat ng bansa sa lupa, sapagkat sinunod mo ang aking tinig.” (Genesis 22:18)

Kung ikaw ay nabibilang sa kahit isa sa mga ‘bansa sa lupa’, ito ang isang pangako para sa’yo na nagbibigay sa’yo ng ‘pagpapala’ mula sa Diyos.

Ngunit ano nga ba ang ‘pagpapala’ na ito? Paano mo ito makukuha? Isipin natin ang kuwento. Kagaya na lamang ng pagsagip ng lalaking tupa kay Isaac mula sa kamatayan, si Hesus na siyang Kordero ng Diyos, sa pamamagitan ng kaniyang sakripisyo sa parehong lugar, ay sinagip tayo mula sa kamatayan. Kung ito ay totoo, ito ay isang napakagandang balita.

Ang sakripisyo ni Abraham sa Bundok Moriah ay isa sa pinakaimportanteng kaganapan sa buong sinaunang kasaysayan. Ang kaganapang ito ay inaalala at pinagsasalu-saluhan ng iba’t ibang mga tao sa buong mundo magpahanggang ngayon. Ngunit ito rin ay isang kuwento para sa’yo na nabuhay 4,000 na taon sa hinaharap.

Pagkuha ng Righteousness–Ang Halimbawa ni Abraham

Sa huling article nakita natin na nakakuha si Abraham ng righteousness sa pamamagitan ng pagtitiwala. Makikita ito sa maikling pangungusap:

“Sumampalataya siya sa Panginoon; at ito’y ibinilang na katuwiran sa kanya.” (Genesis 15:6)

Ang Paniniwala ay Hindi Tungkol sa Pag-e-exist ng Diyos

Isipin natin kung ano nga ba ang ibig sabihin ng ‘paniniwala’. Karamihan sa mga tao ay iniisip na ang ibig sabihin ng ‘paniniwala’ ay paniniwalang ang Diyos ay nag-e-exist. Iniisip natin na gusto lamang ng Diyos na paniwalaan natin na naririyan lamang Siya. Ngunit iba ang sinasabi ng Bibliya. Sinasabi sa Bibliya na:

“Sumasampalataya ka na ang Diyos ay iisa; mabuti ang iyong ginagawa. Ang mga demonyo man ay sumasampalataya at nanginginig pa.” (Santiago 2:19)

Nilalaro ng Bible ang mga salita rito gamit ang sarcasm para sabihin na ang paniniwala na si God ay nag-e-exist ay hindi sapat para tayo ay maging kasing bait kagaya ng Demonyo. Totoo na si Abraham ay naniniwala sa existence ng Diyos, ngunit hindi iyon ang punto ng kaniyang righteousness. Ang Diyos ay nangako kay Abraham na bibigyan niya ito ng anak na lalaki. Iyon ang pangako na pipiliin ni Abraham na paniwalaan o hindi–kahit na alam ni Abraham na siya na ay nasa kaniyang 80 anyos at ang kaniyang asawa ay nasa 70 anyos na rin. Nagtiwala siya na ang Diyos ay ibibigay ang pangako na naipangako sa kaniya. Ang paniniwala, sa istoryang ito, ay nangangahulugan din na pagtitiwala. Pinili ni Abraham na magtiwala sa Diyos na bibigyan siya nito ng anak na lalaki.

Nang mas piliin ni Abraham na magtiwala sa pangako ng isang anak na lalaki na ibibigay sa kaniya ng Diyos–ang Diyos ay nagbigay sa kaniya–ng righteousness. Sa huli, nakuha ni Abraham ang dalawang pangako sa kaniya (ang isang anak na lalaki kung saan ang isang dakilang bansa ay magmumula) at ang kaniyang righteousness.

Righteousness–Hindi Mula sa Merit o sa Pagsisikap

Ang righteousness ni Abraham ay hindi niya ‘kinita’; kung hindi, ito ay ‘ibinigay’ sa kaniya. Ano ang pagkakaiba? Kung ang isang bagay ay ‘kinita’, ibig sabihin ay pinagtrabahuhan mo ito–ito ay nararapat sa’yo. Ito ay katulad ng pagkuha ng sahod para sa trabahong ginagawa mo. Ngunit kapag ang isang bagay ay binigay sa’yo, ito ay bigay. Ito ay hindi kinita or na-merit, kun’di simpleng binigay.

Iniisip natin na sa mas paggawa natin ng mabubuting mga bagay kaysa sa masasamang mga bagay, sa paggawa ng magandang, o sa pag-meet natin sa mga obligasyon ay nararapat tayong makakuha o maka-merit ng righteousness. Ipinapakita ni Abraham na ang ideyang ito ay mali. Hindi niya tinangkang kitain ang righteousness. Mas simple niyang piniling maniwala sa pangakong ibinigay sa kaniya, at ang righteousness ay ibinigay sa kaniya.

Ang Paniniwala ni Abraham: Itinaya Niya ang Buhay Niya Rito

Ang pagpili na maniwala sa pangako na siya’y magkakaroon ng anak na lalaki ay simple, ngunit hindi ito madali. Noong siya’y unang napangakuan ng ‘Dakilang Bansa’ siya’y 75 na taong gulang at iniwan niya ang kaniyang bayan upang maglakbay patungo sa Canaan. Halos sampung taon na ang nakakalipas at sina Abraham at Sarah ay wala pa ring anak–wala rin ang bansa! “Bakit hindi pa tayo binibigyan ng Diyos ng anak na lalaki kung kaya niya naman tayong bigyan?” Siguro ay inisip niya ‘yan. Naniwala si Abraham sa pangakong siya’y magkakaroon ng anak na lalaki dahil nagtiwala siya sa Diyos, kahit na hindi niya naman naiintindihan ang lahat ng bagay na pumapatungkol sa pangako, o kahit na hindi lahat ng tanong sa kaniyang isipan ay mayroong sagot.

Ang paniniwala sa pangako ay nangangailangan ng aktibong paghihintay. Ang kanilang buong buhay ay nagambala habang sila ay naninirahan sa mga tent sa kanilang paghihintay sa pangako. Mas madali na lamang na gumawa ng mga dahilan at umuwi na lamang sa Mesopotamia (ngayon ay kilala bilang Iraq) dahil ilang taon na ang nakakaraan, at kung saan ang kaniyang mga kapatid at ang kaniyang pamilya ay naninirahan pa noon. Mas komportable ang kanilang buhay doon.

Ang pagtitiwala niya sa pangako ang naging prayoridad niya kaysa sa mga normal na mga layunin sa buhay–sekyuridad, kaginhawahan at ang kanilang kapakanan. Pwede naman siyang hindi na maniwala sa pangako kahit na siya ay naniniwala pa rin sa existence ng Diyos at siya pa rin ay magpapatuloy sa kanilang relihiyosong aktibidad at sa paggawa ng mabuti. Kung gayon ay mame-maintain niya ang kaniyang relihiyon ngunit hindi siya ‘mabibigyan’ ng righteousness.

Ang Ating Halimbawa

Sa Bibliya, tinatrato si Abraham na isang halimbawa para sa atin. Ang paniniwala ni Abraham sa mga pangako ng Diyos, at ang pagbibigay ng righteousness, ito ay isang pattern para sa atin. Ang Bibliya ay may iba’t ibang mga pangako na ginawa ang Diyos para sa ating lahat. Tayo ay dapat ding mamili kung tayo ay maniniwala sa mga ito.

Naririto ang isang halimbawa ng isang pangako:

“Subalit ang lahat ng tumatanggap sa kanya na sumasampalataya sa kanyang pangalan ay kanyang pinagkalooban sila ng karapatan na maging mga anak ng Diyos, na ipinanganak hindi sa dugo, o sa kalooban ng laman, o sa kalooban ng tao, kundi ng Diyos.” (Juan 1: 12-13)

Ngayon, alam natin na ang pangako kay Abraham ay nagkatotoo. Hindi maitatanggi na ang mga Hudyo ngayon na nag-e-exist bilang isang bayan ay ang dakilang bansa na galing kay Abraham. Ngunit kagaya ni Abraham, ngayon, tayo ay nakakaharap ng pangako na para bang walang kasiguraduhan. Parang si Abraham, tayo ay dapat mamili kung tayo nga ba ay maniniwala sa pangako–o hindi.

Sino ang Nagbabayad sa Righteousness?

Ipinapakita ni Abraham na ang righteousness ay binibigay na parang isang regalo. Kapag ikaw ay nakakuha ng isang regalo, hindi mo ito binabayaran–kapag binayaran mo ito, hindi na ito isang regalo. Ang may bigay ng regalo ang siyang nagbabayad. Ang Diyos, ang nagbibigay ng righteousness, ang siyang nagbabayad para sa righteousness. Paano Niya ito ginagawa? Makikita natin ito sa susunod na article.

Ang Walang Hanggang Pangako sa Taong Hindi Kapansin-pansin

 Kung ano ang pinagkakaabalahan ngayon ng mundo sa sports at pulitika ay mabilis ding makakalimutan sa susunod na mag-move on tayo sa iba’t ibang mga libangan, championships o iba pang kaganapang pampulitika. Nakita natin sa ating nakaraang article na ito ay totoo noong sinaunang panahon ni Abraham. Ang mga importanteng bagay na napagtagumpayan ng mga tao na tumira noong 4,000 libong taon na ang nakakaraan ngayon ay tuluyan na nating nalimot, ngunit ang isang pangako na tahimik na sinabi ng isang indibidwal, bagaman ay hindi napapansin dati, ay siya pa ring lumalago at nagsisipaglahad sa ating mga mata. Ang pangakong ibinigay kay Abraham noong 4,000 libong taon na ang nakakaraan ay nagkatotoo. Siguro nga’y nag-e-exist ang Diyos at Siya ay gumagalaw sa mundong ito.

Ang Reklamo ni Abraham

Ilang taon na rin ang nakalilipas mula sa buhay ni Abraham mula ng ang Pangako na nakatala sa Genesis 12 ay nailahad. Sa pagiging masunurin ni Abraham, siya ay lumipat sa Canaan (Lupang Pangako) na ngayon ay kilala bilang Israel, ngunit ang pangako na pagkapanganak ng isang anak na lalaki ay hindi nangyari. Kung kaya’t si Abraham ay nagsimula nang mag-alala.

“Pagkatapos ng mga bagay na ito, dumating ang salita ng Panginoon kay Abram sa isang pangitain, ‘Huwag kang matakot, Abram; ako ang iyong kalasag, ang iyong gantimpala ay magiging napakadakila. Ngunit sinabi ni Abram, ‘O Panginoong Diyos, anong ibibigay mo sa akin, yamang ako’y patuloy na walang anak at ang tagapagmana ng aking bahay ay si Eliezer ng Damasco? At sinabi ni Abram, ‘Hindi mo ako binigyan ng anak at isang alipin na ipinanganak sa aking bahay ang magiging tagapagmana ko.’” (Genesis 15:1-3)

Ang Pangako ng Diyos

Si Abraham ay naca-camping sa labas ng Lupain at naghihintay siya upang simulan ang ‘Dakilang Bansa’ na ipinangako sa kaniya. Ngunit wala namang nagyari at siya ay 85 na taon na (sampung taon na ang nakalipas simula nang siya ay lumipat). Nagreklamo siya na hindi tumupad sa Pangako Niya ang Diyos. Ang kanilang pag-uusap ay nagpatuloy sa:

“Ngunit ang salita ng Panginoon ay dumating sa kanya, ‘Hindi ang taong ito ang magiging tagapagmana mo; ang iyong sariling anak ang magiging tagapagmana mo. Siya’y dinala niya sa labas at sinabi, ‘Tumingala ka ngayon sa langit, at iyong bilangin ang mga bituin, kung mabibilang mo.’ At sinabi sa kanya, ‘Magiging ganyan ang iyong binhi.” (Genesis 15: 4-5)

Mas pinalawak pa ng Diyos ay Kaniyang unang Pangako sa pagdedeklara na si Abraham ay magkakaroon ng anak na lalaki na magiging accountable sa tao kagaya ng mga bituin sa kalangitan. At ang mga taong ito ay mabibiyayaan ng Lupang Pangako–na ngayon ay tinatawag nating Israel.

Ang Tugon ni Abraham: Epekto ng Walang Hanggan

Paano ang magiging tugon ni Abraham sa mas pinalawak na Pangako? Ang sumusunod ay isang pangungusap na tinatrato mismo ng Bibliya na isa sa pinaka importanteng pangungusap sa buong Bibliya. Tumutulong ito para maunawaan natin ang Bibliya at para makita natin ang puso ng Diyos. Sinasabi rito:

“Sumasampalataya siya sa Panginoon; at ito’y ibinilang na katuwiran sa kanya.” (Genesis 15:6)

Mas madali nating mauunawaan ang pangungusap na ito kung papalitan natin ang mga panghalip ng mga pangalan. Mababasa ito bilang:

“Sumampalataya si Abraham sa Panginoon; at ibinilang ng Diyos ang katuwiran kay Abraham.” (Genesis 15:6)

Ito ay isang maikli at simpleng pangungusap, ngunit ito ay significant. Bakit? Dahil sa maikling pangungusap na ito, nakamit ni Abraham ang ‘righteousness’. Ito ang nag-iisang kalidad na kailangan nating maitama bago tayo humarap sa Diyos.

Pag-aaralan ang Ating Problema: Korapyson

Mula sa punto-de-bista ng Diyos, tayo ay gawa sa imahe ng Niya ngunit mayroong nangyari sa atin na nagdala sa ating pagkaka- corrupt. Sinasabi ng Bibliya:

“Ang Panginoon ay nakadungaw mula sa langit sa mga anak ng mga tao, upang tingnan kung may sinumang kumikilos na may talino, na hinahanap ang Diyos. Silang lahat ay naligaw, sila ay pare-parehong naging masasama; walang sinumang gumagawa ng mabuti, wala kahit isa.” (Mga Awit 14: 2-3)

Ang ating sariling korapsyon ay nagreresulta sa ating paggawa ng hindi mabuti–ito ay nagdudulot ng emptiness at kamatayan. Kung pinagdududahan mo ito, basahin mo na lamang ang mga headlines ng mga balita sa buong mundo para makita natin kung anu-ano nga ba ang pinaggagagawa ng mga tao sa nakaraang 24 oras. Ang ibig sabihin nito ay tayo ay nakahiwalay sa matuwid na Diyos dahil tayo mismo ay nagkukulang sa katuwiran.

Ang ating korapsyon ang nagre-repel sa Diyos sa parehong paraan na tayo ay umiiwas sa katawan ng isang patay na daga. Hindi natin gugustuhing malapit dito. Kung kaya’t ang mga salita ng propetang si Isaiah sa Bibliya ay nagkatotoo.

“Kaming lahat ay naging gaya ng isang marumi, at ang lahat naming katuwiran ay naging parang maruming kasuotan. Kaming lahat ay nalalantang gaya ng dahon, at tinatangay kami ng aming mga kasamaan na parang hangin.” (Isaias 64:6)

Si Abraham at ang Righteousness

Dito sa pag-uusap sa pagitan ng Diyos at ni Abraham, makakakita tayo ng tahimik na deklarasyon na nakakuha si Abraham ng righteousness, isang uri na katanggap-tanggap sa Diyos–kahit na si Abraham ay may kasalanan. Ngunit ano nga ba ang ‘ginawa’ ni Abraham para makamit ang righteousness na ito? Simpleng sinasabi na si Abraham ay ‘naniwala’. Iyon lamang? Tayo ay nagtatangkang makamit ang righteousness sa pamamagitan ng paggawa ng iba’t ibang mga bagay, ngunit ang taong ito, si Abraham, nakuha niya lamang ito sa simpleng ‘paniniwala’.

Ngunit ano nga ba ang ibig sabihin ng paniniwala? At ano nga ba ang kinalaman nito sa righeteousness nating lahat? Tatalakayin natin ito sa susunod.

Isang Sinaunang Paglalakbay na Nakaaapekto Sa’tin sa Kasalukuyan

Kahit na ang Israel ay isang maliit na bansa, lagi itong nasa balita. Ang balita ay patuloy na nagre-report patungkol sa mga Hudyong bumabalik sa Israel, sa teknolohiyong naimbento doon, ngunit pati na rin sa conflict, mga giyera at tensyon sa mga taong pumapaligid dito. Bakit? Ating tingnan ang kasaysayan ng Israel mula sa libro ng Genesis mula sa Bibliya, inilalahad dito na noong 4,000 na taon na ang nakakaraan, mayrong isang taong nagpunta sa isang camping trip sa isang parte ng mundo na ngayon ay talagang napakakilala. Sinasabi rin sa Bibliya na ang kasaysayang ito ay makaaapekto sa ating kinabukasan.

Ang sinaunang taong ito ay si Abraham (kilala rin bilang Abram). Pwede nating seryosohin ang kaniyang istorya dahil ang mga lugar at ang mga lungsod na kaniyang binisita ay nakasaad sa iba pang mga lumang kasulatan.

Ang Pangako kay Abraham

Ang Diyos ay nagbigay ng pangako kay Abraham.

“Gagawin kitang isang malaking bansa, ikaw ay aking pagpapalain, gagawin kong dakila ang iyong pangalan, at ikaw ay magiging isang pagpapala. Pagpapalain ko ang magbibigay ng pagpapala sa iyo, at susumpain ko ang mga susumpa sa iyo; at sa pamamagitan mo ang lahat ng angkan sa lupa ay pagpapalain.” (Genesis 12:2-3)

Ang Pangalan ni Abraham ay Naging Dakila

Karamihan sa atin ay nagwa-wonder kung mayroon nga bang Diyos at kung ang Diyos na ito nga ba ang nakasaad sa Bibliya. Sa Bibliya, sinasabi ng Diyos na ‘gagawin Kong dakila ang pangalan mo’ at ngayon, ang pangalan ni Abraham/Abram ay kilala sa buong mundo. Ang pangako ay nagkatotoo. Ang pinakaunang kopya ng Genesis na natagpuan ay ang Dead Sea Scrolls at pinaniniwalaang ito ay umaabot sa 200-100 B.C. at ibig sabihin ay ang pangako ng Diyos ay nakasulat na mula pa noong panahong iyon. Noong panahon ding iyon, hindi naman kilala ang pangalan ni Abraham kung kaya’t ang pangako ay magkakatotoo lamang matapos itong maisulat, hindi bago.

…Sa Pamamagitan ng Kaniyang Dakilang Bansa

Nakakagulat na wala naman talagang ginawang importante si Abraham sa kaniyang buhay. Hindi naman siya magaling na manunulat, hari, imbentor o lider ng militar. Wala siyang ginawa kung hindi mag-camp out kung saan sinabi sa kaniya at maging ama sa ilang mga anak. Ang kaniyang pangalan ay naging dakila dahil ang mga batang kaniyang naging anak ay naging mga bansa na nagtago ng mga records mula sa kaniyang buhay–at ang mga indibidwal at mga bansa na nagmula sa kaniya ay naging dakila. Ito ay eksakto kung paano ito ipinangako mula sa Genesis 12 (“Gagawin kitang isang malaking bansa…Gagawin kong dakila ang iyong pangalan”). Wala nang ibang tao sa buong kasaysayan na sobrang sikat dahil sa kaniyang mga descendants at sa halip na mula sa mga mahuhusay na kaniyang nagawa mula sa kaniyang buhay.

…Sa Pamamagitan ng Will ng Gumagawa ng Pangako

Ang mga Hudyo na nag-descend mula kay Abraham ay hindi naman talaga ang bansa na ina-associate natin sa kadakilaan. Hindi sila sumakop ng mga mahuhusay na mga empires kagaya ng mga taga Roma, hindi rin sila nagsipagtayo ng mga malalaking monumento kagaya ng mga pyramids ng mga taga Ehipto. Ang kanilang dangal ay nagmula sa Batas at Libro na kanilang sinulat; mula sa mga ilang remarkable na indibidwal na mga Hudyo; at sila ay nananatili na parang mga iba’t ibang grupo ng tao para sa ilang libong taon. Ang kanilang kadakilaan ay hindi dahil sa kahit anong nagawa nila, sa halip napapatunayan ito ng kung ano ang nangyari sa kanila at sa pamamagitan nila. Sinasabi sa pangako ng paulit-ulit na “Gagawin ko…” Ang kanilang unique na kadakilaan ay nangyari dahil pinahintulutan ito ng Diyos na mangyari at hindi dahil sa abilidad, pananakop o kapangyarihan nilang pangsarili.

Ang pangako kay Abraham ay nagkatotoo dahil nagtiwala siya sa pangako at pinili niyang mamuhay ng iba sa nakararami. Ating isipin kung paano na lang kung ang pangako ay mabibigo, sa halip ito ay nagkatotoo, at ito ay patuloy na naga-unfold, kagaya ng nakasaad libu-libong tao na ang nakakaraan. Ang kaso ay malakas na ang pangako ay nagkatotoo lamang dahil sa pangako at awtoridad ng Gumagawa ng Pangako.

Ang Paglalakbay na Umuuga Pa Rin sa Mundo 

Ang mapang ito ay nagpapakita ng paglalakbay ni Abraham

Ang mapang ito ay nagpapakita ng paglalakbay ni Abraham

Sinasabi sa Bibliya na “Kaya’t umalis si Abram ayon sa sinabi sa kanya ng Panginoon” (v. 4). Nagsimula siya sa kaniyang paglalakbay, ipinapakita sa mapa na ito ay nananatili sa paggawa ng kasaysayan.

Pagpapala sa Atin

Mayroon ding iba pang mga nakapangako. Ang pagpapala ay hindi lamang para kay Abraham. Sinasabi na “at sa pamamagitan mo ang lahat ng angkan sa lupa ay pagpapalain” (sa pamamagitan ni Abraham). Dapat natin itong pagtuunan ng pansin dahil ikaw at ako ay parte ng ‘lahat ng tao sa lupa’–hindi mahalaga kung ano ang ating relihiyon, kulay, background, nasyonalidad, social status, o sa kung anong wika tayo nakakapagsalita. Ang pangako ng pagpapala ay kinabibilangan ng lahat ng tao na buhay ngayon. Paano? Kailan? Anong klaseng pagpapala? Hindi ito malinaw na nakasaad dito ngunit alam natin na ang unang mga parte ng pangakong ito ay siya nang nagkatotoo, maaari tayong magkaroon ng confidence na ang huling parte ay magkakatotoo rin. Matatagpuan natin ang susi para ma-unlock ang misteryong ito sa pamamagitan ng pagpapatuloy sa pagsunod sa paglalakbay ni Abraham sa susunod na article.

Ang Huling Countdown–Nakatago sa Simula

Ating tinignan kung paano ang sangkatauhan ay nahulog mula sa kanilang unang estado noong sila ay nilikha. Sinasabi sa atin ng Bibliya na ang Diyos ay may plano na nakabase sa isang Pangako na ginawa Niya sa simula ng kasaysayan.

Ang Bibliya–Talagang Isang Library

Una, naririto ang ilang mga facts na pumapatungkol sa Bibliya. Ang Bibliya ay isang koleksiyon ng mga libro na isinulat ng iba’t ibang mga manunulat. Pinaniniwalaang 1,500 na taon ang lumipas para maisulat ang mga librong ito mula sa simula hanggang sa wakas. Kaya’t masasabing ang Bibliya ay isang library at ito ang katangiang nagbubuklod dito mula sa ibang Mahuhusay na mga Libro. Kung ang Bibliya ay isinulat lamang ng isang tao, o ng isang grupo na kila-kilala ang isa’t isa ay hindi tayo masusurpresa sa pagkakaisa nito, ngunit ang mga manunulat sa Bibliya ay pinaghihiwalay ng daan-daan at libu-libong mga taon. Ang mga manunulat na ito ay nagmumula sa iba’t ibang mga bansa, may iba’t ibang mga wika, at may iba’t ibang antas ng pamumuhay. Ngunit ang kani-kanilang mga mensahe at mga hula ay ipinagdurugtong-dugtong ang isa’t isa at ang mga katotohanan sa kasaysayan na nakalathala sa labas ng Bibliya. Ang mga pinakalumang kopya ng mga libro ng Lumang Tipan (ang mga libro bago si Hesus) na nag-e-exist pa hanggang sa ngayon ay mula pa noong 200 BC. Ang mga nag-e-exist na mga kopya naman ng Bagong Tipan ay nagmumula pa noong 125 AD at sa huli.

Ang Pangako ng Ebanghelyo sa Hardin

Makikita natin sa pinakasimula ng Bibliya ang isang halimbawa kung saan nahuhulaan ng Bibliya ang hinaharap. Bagaman ito ay pumapatungkol sa Simula, ito ay isinulat na may pagtingin at pag-iisip sa Huli. Dito ay makikita natin ang Pangako noong hinarap ng Diyos si Satanas (na nasa anyo ng isang ahas) na may palaisipan matapos lamang niyang dalhin ang mga tao sa pagbagsak ng sangkatauhan.

“Maglalagay ako sa iyo at sa babae ng pagkapoot sa isa’t isa, at sa iyong binhi at sa kanyang binhi. Ito ang dudurog ng iyong ulo, at ikaw ang dudurog ng kanyang sakong.” (Genesis 3:15)

Makikita natin na ito ay prophetic dahil ito ay nasa panghinaharap. Mayroon ding limang magkakaibang karakter na binabanggit. Ito ay sina:

  1. Ako = Diyos
  2. Ikaw = Ahas o Satanas
  3. Ang babae
  4. Ang magiging anak ng babae
  5. Ang magiging anak ng ahas o ni Satanas

Ang Panako ay hinuhulaan kung paano ang mga karakter na ito ay makaka-relate sa hinaharap. Ipinapakita ito sa ilalim:

Ang relasyon sa pagitan ng mga karakter sa ibinigay na Pangako.
Ang relasyon sa pagitan ng mga karakter sa ibinigay na Pangako.

Hindi sinasabi kung sino ‘ang babae’ ngunit sinasabi ng Diyos na magkakaroon sina Satanas ang babae ng ‘anak’. Mayroon magiging ‘poot’ o galit sa pagitan ng mga anak at sa pagitan ng babae at ni Satanas. Si Satanas ay ‘dudurog sa sakong’ ng anak ng babae habang ang anak ng babae naman ay ‘dudurog sa ulo’ ni Satanas.

Sino ang Anak?–isang lalaki

Gumawa tayo ng ilang mga obserbasyon, ngayon naman ay oras na para sa kongklusyon. Dahil ang ‘anak’ ng babae ay isang ‘lalaki’, maaari na tayong mag-alis ng ilang mga posibilidad. Ang anak ay ‘lalaki’ at hindi ‘babae’. Ang anak ay ‘lalaki’ at hindi ‘sila’, kung kaya’t hindi ito grupo ng mga tao o isang bayan. Ang anak ay ‘lalaki’ kung kaya’t siya ay isang tao at hindi isang ‘bagay’. Ang anak ay hindi isang pilosopiya, katuruan, sistema ng pulitika o relihiyon–kaya’t lahat ng ito ay mga ‘bagay’. Kung ‘bagay’ sana ito, ito rin sana ang ating magiging sagot para sugpuin at ayusin ang korapsyon dahil ang mga tao rin naman ay palaging nag-iisip ng mga bagong sistema at relihiyon. May iba namang naisip ang Diyos–isang ‘lalaki’–isang single na taong lalaki. Ang ‘lalaking’ ito ang dudurog sa ulo ni Satanas.

Ating pansining ang hindi nasasabi. Hindi sinasabi ng Diyos na ang anak na ito ay mangagaling sa babae at lalaki, kung hindi ito ay manggagalang lamang sa babae. Ito ay hindi pangkaraniwan dahil laging nakatala sa Bibliya na ang mga anak na lalaki ay manggagaling lamang mula sa mga ama. Mayroong ibang mga tao na ang tanaw sa Bibliya ay ‘sexist’ dahil ang mga nakatala lamang dito ay ang mga ama at mga anak na lalaki. Ngunit sa parteng ito ay iba–walang pangako na nagsasabing may anak na lalaki na manggagaling sa isang ama. Ang sinasabi lamang ay mayroong isang anak na manggangaling sa babae, na walang nagpapatungkol sa kalalakihan.

May Isang mas Huling Propeta na Tumayo sa Isang Pangako

Matapos ang daan-daang taon, may isang propeta mula sa Lumang Tipan na nagsaad sa mga sumusunod:

“Kaya’t ang Panginoon mismo ang magbibigay sa inyo ng tanda. Narito, isang birhen ang maglilihi, at manganganak ng isang lalaki, at kanyang tatawagin ang kanyang pangalan na Emmanuel.” (Isaias 7:14, 750 BC)

Mahigit na 700 na taon ang lumipas pagkatapos ni Isaias, ipinanganak si Hesus (na sinasabi sa Bagong Tipan) na mula sa isang birhen–na tumupad sa sinabi ni Isaias. Ngunit si Hesus nga ba ay nakini-kinita na kahit sa ganoong kaagang panahon–maging sa pinakasimula ng kasaysayan ng sangkatauhan? Akma ito sa deskripsyon na ang anak ay isang ‘lalaki’, hindi isang ‘babae’, hindi ‘sila’ o ‘ito’. Sa ganoong perspektibo, kung babasahin mo ang palaisipan ito ay magkakaroon ng kahulugan.

‘Durugin ang kaniyang Sakong?’

Ngunit ano nga ba talaga ang ibig sabihin na si Satanas ay dudurugin ang ‘kaniyang sakong’? Isang taon ay nagtrabaho ako sa kagubatan ng Cameroon. Kinailangan naming magsuot ng makakapal na bota na gawa sa goma kahit na napakainit dahil ang mga ahas ay humihiga at nagbabalatkayo sa mga matataas na damo at kaya nilang kagatin ang iyong paa–ang iyong sakong–at ikamamatay mo ito. Matapos ang experience na iyon sa kagubatan, lahat ay mas nagkaroon ng kahulugan sa akin. Ang ‘lalaki’ ang dudurog kay Satanas, ang ahas, ngunit ang ‘lalaki’ ay mamamatay sa proseso. Ito ay nagbibigay babala sa tagumpay na matatamo mula sa sakripisyo ni Hesus.

‘Ang Babae’–isang Double Meaning

Kung ang Pangako sa Simula ay pumapatungkol kay Hesus, edi ang babae na tinutukoy ay ang birheng babae na magluluwal sa kaniya–si Maria. Ngunit mayroon din itong ikalawang kahulugan. Pansinin natin kung paano ang isa pang propeta mula sa Lumang Tipan ay nagre-refer sa Israel:

“Sapagkat aking aalisin ang mga pangalan ng mga Baal sa kanyang bibig, at sila’y hindi na babanggitin pa sa pamamagitan ng kanilang pangalan. Sa araw na iyon ay igagawa kita ng pakikipagtipan sa mga hayop sa parang, at sa mga ibon sa himpapawid, at sa mga bagay na gumagapang sa lupa; at aking babaliin ang busog at ang tabak, at patitigilin ko ang digmaan sa lupain, at pahihigain kita nang tiwasay. At gagawin kitang asawa ko magpakailanman; gagawin kitang asawa ko sa katuwiran at sa katarungan, sa tapat na pag-ibig at sa kaawaan. Gagawin kitang asawa ko sa katapatan; at makikilala mo ang Panginoon.” (Hoseas 2:17-20, 800 BC)

Ang Israel, sa Bibliya, ay tumutukoy sa asawa ng Diyos–isang babae. Pagkatapos, ang pinakahuling libro sa Bibliya, ay naglalarawan ng conflict kung saan ang babaeng ito ay kakailanganing dumaan muna sa kaniyang mga kaaway.

“At ang isang dakilang tanda ay nakita sa langit: isang babae na nakadamit ng araw, at ang buwan ay nasa ilalim ng kanyang mga paa, at sa kanyang ulo ay may isang putong ng labindalawang bituin; siya’y nagdadalang-tao at sumisigaw sa hirap sa panganganak at sa sakit ng pagluluwal. At may isa pang tanda na nakita sa langit: isang malaking pulang dragon na may pitong ulo at sampung sungay, at sa kanyang mga ulo’y may pitong diadema.

Kinaladkad ng kanyang buntot ang ikatlong bahagi ng mga bituin sa langit at inihagis ang mga ito sa lupa. At tumayo ang dragon sa harapan ng babae na malapit nang manganak, upang lamunin ang anak ng babae pagkapanganak niya. At siya’y nanganak ng isang batang lalaki na siyang magpapastol na may pamalong bakal sa lahat ng mga bansa. Ngunit ang kanyang anak ay inagaw at dinala sa Diyos at sa kanyang trono. Tumakas ang babae sa ilang, at doon ay ipinaghanda siya ng Diyos ng isang lugar, upang doon siya’y alagaan nila ng isang libo dalawang daan at animnapung araw. At nagkaroon ng digmaan sa langit, si Miguel at ang kanyang mga anghel ay nakipagdigma sa dragon.

Ang dragon at ang kanyang mga anghel ay nakipagdigma, ngunit hindi sila nagwagi, ni wala ng lugar para sa kanila sa langit. At itinapon ang malaking dragon, ang matandang ahas, ang tinatawag na Diyablo at Satanas, ang mandaraya sa buong sanlibutan; siya’y itinapon sa lupa at ang kanyang mga anghel ay itinapong kasama niya. At narinig ko ang isang malakas na tinig sa langit na nagsasabi, ‘Ngayo’y dumating ang kaligtasan at ang kapangyarihan, at ang kaharian ng ating Diyos, at ang kapangyarihan ng kanyang Cristo, sapagkat itinapon na ang tagapag-paratang sa ating mga kapatid na siyang nagpaparatang sa kanila sa harapan ng ating Diyos, araw at gabi.

At siya’y kanilang dinaig dahil sa dugo ng Kordero, at dahil sa salita ng kanilang patotoo, sapagkat hindi nila inibig ang kanilang buhay maging hanggang sa kamatayan. Kaya’t magalak kayo, O mga langit at kayong mga naninirahan diyan! Kahabag-habag ang lupa at dagat sapagkat ang diyablo’y bumaba sa inyo na may malaking poot, palibhasa’y alam niya na maikli na lamang ang kanyang panahon!’ Nang makita ng dragon na siya’y itinapon sa lupa, inusig niya ang babaing nanganak ng sanggol na lalaki. Ngunit ang babae’y binigyan ng dalawang pakpak ng malaking agila upang makalipad siya mula sa harap ng ahas patungo sa ilang hanggang sa kanyang lugar, na pinaalagaan sa kanya ng isang panahon, at mga panahon, at kalahati ng isang panahon.

At ang ahas ay nagbuga mula sa kanyang bibig ng tubig sa babae na gaya ng isang ilog upang tangayin siya ng agos. Ngunit ang babae ay tinulungan ng lupa at ibinuka nito ang kanyang bibig at nilamon ang ilog na ibinuga ng dragon mula sa kanyang bibig. Nagalit ang dragon sa babae, at umalis upang digmain ang nalabi sa binhi ng babae, ang mga tumutupad sa mga utos ng Diyos at ang mga may patotoo ni Jesus.” (Apocalipsis 12: 1-17, 90 AD)

Dahil si Jesus ay isang Hudyo, siya ay, sa magkaparehong oras, ang anak ni Maria, ang babae, at ng Israel, ang babae. Ang Pangako ay nagkatotoo sa parehong paraan. Ang sinaunang ahas ay may poot sa Israel, ‘sa babae’, at siyang nagdeklara ng giyera sa kaniya. Naipapaliwanag dito ang natatanging mga problema na pinagdaan ng mga Hudyo sa kanilang napakahabang kasaysayan, at ito ay nahulaan na mula pa sa unang-una.

Ang anak ng Ahas?

Ngunit sino ang anak ni Satanas? Sa huling libro ng Bibliya, may mga pahina at libu-libong taon na ang nakaraan matapos ang Pangako sa Genesis, hinulaan na may isang taong darating. Pansinin ang deskripsyon:

“Ang halimaw na nakita mo ay buháy noon at ngayo’y wala na, at malapit nang umahon mula sa di-matarok na kalaliman at patungo sa kapahamakan. At silang mga naninirahan sa lupa, na ang kanilang pangalan ay hindi nakasulat sa aklat ng buhay mula nang itatag ang sanlibutan, ay manggigilalas kapag nakita nila ang halimaw, sapagkat buháy noon ngunit ngayo’y wala na at darating pa. ‘Kailangan dito ang pag-iisip na may karunungan: ang pitong ulo ay pitong bundok na kinauupuan ng babae; sila rin ay pitong hari,’” (Apocalipsis 17:8-9, isinulat ni Juan ca. 90 AD)

Inilalarawan dito ang isang digmaan sa pagitan ng anak ng babae at ng anak ni Satanas. Ngunit ito ay unang ipinahayag sa Pangako ng Genesis, at sa pinakaunang parte ng Bibliya, na may pagpupuno sa mga detalye nang kalaunan. Ang countdown sa huling palighasan sa pagitan ng Diyos at ni Satanas ay nagsimula matagal nang nakakaraan sa Hardin. Maaari ka ngang mapaisip na ang kasaysayan nga ay totoong istorya-niya.